باغچه مجازی

تاریخچه:

      پیاز یکی از سبزی های مهم و مشهور دنیا است این سبزی در بیشتر نقاط دنیا کشت میشود . پیاز بومی جنوب غرب آسیا و احتمالا مربوط به ناحیه بین فلسطین و هندوستان و یا منطقه شرق مدیترانه میباشد ،کشور مصر به خاطر کشت نوعی پیاز مشهور بوده ،کشت آن مربوط به 5000 هزار سال قبل از میلاد میرسد در اهرام مصر پیاز کشف گردیده است.

در نوشته ای یونان و روم مطالبی در مورد پیاز به چشم میخورد هم چنین در کتاب مقدس مسیحیان از آن نام برده شده است. هم چنان تاریخ مصر حاکی از آن است که پیاز قبل از زمان اسارت عبری ها در آنجا زراعت می شده و ورود بذر آن نیز متعلق به زمان خیلی قبل می باشد و بعضی درباره مبدأ و پیدایش آن مشکوک اند و میگویند که زادگاه آن نواحی آسیای مرکزی یا غربی می باشد.

کشت این نبات در امریکا بعد از سفر کریستف کلمب در آنجا هم آغاز شد چنانچه امروز آمریکا یکی از بزرگترین تولید کنندگان پیاز می باشد و همه ساله مقادیر زیادی از محصولات خود را وارد بازار های جهانی اورپا و آفریقا می کند و از این راه منفعت زیادی را می برد.

از جمله تولید کنندگان مشهور دیگر این نبات کشور چین می باشد و دلیل آنهم موجودیت انواع مختلف پیاز و پراگندگی انواع وحشی و اهلی این نبات در چین میباشد.

در افغانستان نیز پیاز  به پیمانه وسیع زرع شده و تاریخ کشت آن بر میگردد به قبل از اسلام و اغلب عقیده بر این دارند که بذر پیاز از افغانستان از طریق راه ابریشم به هند و چین برده شده و در آنجا کشت مروج شده است.

 اهمیت اقتصادی پیاز:

 پیاز یکی از مهمترین سبزیجات خانواده Liliaceae  است و از جمله سبزیجات میباشد که در اکثر مناطق جهان و افغانستان کشت میشود این نبات به اشکال مختلف مورد استفاده قرار می گیرد ،چنانجه از این نبات در قرآنکریم هم یاد آوری شده چنانچه خداوند می فرماید شما را قادر گردانیدم تا بخورید از سیر ،عدس و پیاز در بسیاری از مناطق جهان از پیاز در طبابت گیاهی یا یونانی استفاده مینمایند چنانچه در صد گرام پیاز موادی از قبیل 87.6% آب ،1.3% پروتین ،0.3% چربی ،5.6% کاربوهایدریت و 3.1% مواد سلولوزی موجود است و هم چنین در 100 گرام پیاز موادی از قبیل 30 ملی گرام کلسیم ،40 ملی گرام فسفر 0و5 ملی گرام آهن ،47 ملی گرام پوتاشیم ،0.03 ملی گرام ویتامین آ ،0.003 ملی گرام ریبو فلاوین ،0.2 ملی گرام نیاسین و 9 میلی گرام ویتامین ث موجود است.  

 پیاز از سبزیجات اصلی در غذای انسان ها می باشد و از لحاظ سطح زیر کشت دهمین در میان 22 سبزی عمده در سال 1977 بود لیکن از لحاظ ارزش مقام چهارم را داشت ، سطح زیر کشت پیاز تدریجا از 49718 هکتار در سال 1949 به 45980 هکتار در سال1959 و یک رقم فرضی 43598 هکتار در سال 1977 کاهش یافت عملکرد در هکتار از 17903 کیلو گرام در سال 1949 به 25287 کیلو گرام در سال 1959 و به 35694 کیلو گرام در سال 1977 افزایش یافته است،

 ارزش پیاز از 5760000 دالر در سال 1949 به 54756000 در سال 1959 کاهش یافته و سپس افزایش سریع به حدود 203053000 دالر در سال 1977 پیدا کرد ، در افغانستان نیز پیاز به پیمانه وسیعی در تمام شهر های آن کشت می شود و حدود 80 % از پیاز خوراکی افغانستان را نحصولات داخلی تشکیل میدهد و از این سبزی به انواع مختلف تازه با غذا به شکل سرخ شده و به شکل پودر و هم چنین به شکل حلقه سده به جهت استفاده داروئی بکار میرود.

   فصــــــل دوم مشخصات گیاهـــی پیاز    

  نام علمی پیازAllium cepa می باشد جنس آن Allium دارای گونه های فراوانی می باشد مربوط فامیلی Liliaceae  که اغلب تولید غده و پیاز نموده که همه آنها دوساله یا چند ساله هستند و گونه وحشی در این جنس یافت میشود که به جای تولید بذر تولید پیازچه کوچک در خوشه گل میکند که می توان از آنها برای تکثیر استفاده نمود.  پیاز خوراکی یا پیاز معمولی گیاهی می باشد دوساله که در سال اول تولید پیاز متورم میکند ،دارای یک ساقه پهن ،نازک ، مدور ،سفید رنگ و زیر زمینی میباشد که از قسمت زیرین آن ریشه ها خارج می گردد همچنین از قسمت فوقانی آن برگهای ضعیفی که متورم و فلس مانند می باشد و رنگ سفید یا سرخ رنگ بوده و گلروفیل خود را از دست داده اند و از مواد غذائی اندوخته میباشد خارج میگردد طول ریشه های خارج شده از ساقه زیر زمینی بین 20 تا 25 سانتی متر است ، در وسط برگها فلس مانند پیاز جوانه انتهائی قرار میداشته باشد که تولید ساقه های هوائی را میکند از این محل ساقه گل دهنده و برگهای سبز پیاز ظاهر میشود ، اغلب بین برگهای ضخیم و فلس مانند پیاز جوانه های بوجود می آید که در حقیقت جوانه جانبی محسوب میشود براثر رشد این جوانه ها پیاز چه های کوچکی تولید میشود که می توان از آنها برای ازدیاد پیاز استفاده کرد گل پیاز نر و ماده است و در تلقیح گل آن حشرات نقش بارزی را بازی می کنند در بین ارقام پیاز گونه های نر عقیم دیده می شود که در اصلاح بذر پیاز بسیار مفید و با ارزش می باشد ، شکل ریشه های پیاز سطحی میباشد و انتهای ساقه پیاز در خاک به صورت استوانه ای به مرور ضخیم شده که برگها و یا لایه های پیاز به طور منظم در اطراف آن قرار می گیرد و مواد مختلف غذائی در آنها ذخیره می شود.

 انواع پیاز:-     

      پیاز از جمله سبزیجاتی می باشد که دارائی انواع زیادی در تمام جهان می باشد در آسیای میانه ورایتیهای مختلف که منشآ محلی مانند سفید محلی اندیژانسکی که از نگاه شکل شکل طویل شکل را دارا می باشد و نوع دیگر سرخ سمرقندی عمومیت دارد. ورایتی کابا 132 به پیمانه وسیع موجود می باشد و همچنین در قفقاز ورایتیهای گلگون محلی کاربردین مسکی، دیربیستکی در آن سوی قفقاز ورایتیهای خاتونارسکی محلی (ارمنستان)، ماساللینسکی محلی (آذربایجان) عمومیت دارند. عمومآ در جهان دونوع پیاز را زرع می کنند نوع اول شامل پیاز های سفید می باشد که همین نوع پیاز های سفید شامل انواع پیاز های سفید زود رس نقره که نگهداری و انبار کردن آن مشکل است و نوع پیاز سفید خیلی زود رس که کوچکتر از نوع اولی می باشد و نوع سوم پیاز سفید که از دوقسم اولی بزرگتر و پیش رس بوده و آب و هوا در آن موثر نبوده ودوامش بیشتر است این نوع پیاز های سفی برای کاشت خزان و زمستان مناسب می باشند. نوع دوم شامل پیازهای سفید بزرگ که در قسمت بالا و زیرینش بر جستگی ندارد. و همچنین پیاز های سرخ مسی که اندازه و قطر آنها تا 8 سانتی متر می رسد و تغیرات هوا در آن تاثیر نداشته و بخوبی میتوان آنها را نگهداری نمود.

 پیازهای زردگاهی به قطر 7 سانتی که دوام آنها زیاد بوده و از انواع دوم میتوان برای کشت تابستانی استفاده نمود. در ایالت متحده امریکا دو نوع پیاز را مورد استفاده قرار میگیرد که یکی از آنها گروه آمریکائی یا بومی که شامل رقم های متعددی است و دیگردی که به آن اروپائی یا خارجی می گویند که عمدتآ شامل برمواد و انواع اسپانیائی بوده که این ارقام بیشتر در جنوب و در قسمت های خاصی از غرب وجنوب غرب تا سایر مناطق آمریکا پرورش می یابند. این دو گروه با نوع مصری یا تاپ آنیونز و مولتیپ لیریا پیاز سیب زمینی که در تمام نواحی معتدله زرع می شوند وعمومآ به شکل پیازچه زرع می شوند و انواع پیازهای هایبرید از لحاظ رنگ،شکل،طعم و کیفیت نگهداری و همچنین زمان رسیدن متفاوت می باشد. انواع آمریکائی و اسپانیائی در جنوب غربی تگزاس تا اوایل برج قوس نمی رسند و به همین دلیل از این ارقام چشم پوشی می کنند. انواع زرد از نوع آمریکائی حدود 75 فیصد پیاز غده ای تحت کشت آمریکا را تشکیل میدهد.

                                      فصــــل ســوم عملیـــات زراعتـــی

 پیاز هم مانند اکثر نباتات دیگر برای زرع نمودن آن شرایط و قواعدی ذکر شده و مانند دیگر سبزیجات نیاز به یک سلسله عملیات زراعتی و نگهداری در مزرعه دارد که در زیرر عنوان وار ذکر میشود.

 انتخاب شرایط اقلیمی: 

 همان طور که می دانیم پیاز یک گیاه فصل خنک است که در یک محدوده وسیع درجه بخوبی رشد می کند بذر پیاز در درجه حرارت 18.3 درجه سانتی گراد به بهترین وجه جوانه می زند و همجنین بین درجه حرارت های 7.2 تا 29.4 در سانتی گراد جوانه زدن آن نورمال می باشد اگر درجه حرارت در مراحل اولیه رشد خنک و در موقع رسیدن گرم باشد بهترین رشد و بالاترین کیفیت از لحاظ بدست آوردن حاصلات می باشد و هم چنین حرارت های پائین در موقع برداشت حاصل و خشک کردن آن مفید می باشد.

 انتخاب بذر:  

پیاز ازجمله نباتات است که بذر های مزروعی آن نسبت به نوع وحشی که قبلا بذر می گردید تفاوت زیادی دارد از جمله هایبرید های نسل اول جایگزین بسیاری از ارقام استاندارد قدیمی شده است . عموما در جهان از دو نوع بذر یکی بذر امریکائی یا بومی و دیگری اروپائی یا خارجی گویند استفاده می شود که اکثر انواع بذر های که در تمام دنیا یافت می شود از این دو نسل نشعت گرفته است در هنگام انتخاب بذر باید متوجه باشیم که بذری را که انتخاب می نمائیم بازار پسند ، مقاوم در مقابل امراض ،آفات،گیاهان هرز و شرایط محیطی مناسب به نوع خاک ،زود رس و حاص بلند باشد بطور مثال پیاز زرد نوع امریکائی از لحاط زود رسی مناسب می باشد و هم چنین پیاز سرخ کوچک از نگاه مقاوم به امراض بسیار مرغوب می باشد در کنار این ورایتی ها نوع هایبرید تگزاسی بازار پسندترین نوع پیاز را تشکیل میدهد.

 انتخاب مزرعه::

 بهترین نوع خاکی که برای پیاز در نظر گرفته میشود خاک ریگی که رطوبت آن در قسمت فوقانی خاک موجود می باشد برای پیاز مناسب می باشد هم چنین خاکهای ثقیل کلی در طورتیکه عملیات زراعتی بخوبی صورت گرفته باشد و رطوبت کافی داشته باشد نیز حاصلدهی خوبی دارد تهویه خراب خاک برای پیاز خوب نیست و بهترین PH  برای پیاز 5.5 تا 6.7 می باشد و هم چنین پیاز را در PH های خنثی و یا خاکهای که تا اندازه کمی قلوی باشد پرورش داد.

 آماده سازی بستر بذر: 

 خاک مزرعه پیاز باید به عمق پانزده الی بیست سانتی متر شخم زده شود و بعد از آن سطح خاک باید دیسک زده شود تا کلوخه ها نرم شود و حالت زراعی خوبی را در یافت کند زمین های غیر هموار و کلوخه دار برای زرع پیاز مناسب نمیباشد و همچنین مزارع پیاز در مناطق که آبیاری می شود تسطیح شود تا که ابیاری به صورت خوب و با راحتی انجام شود خاکهای که دارای مواد عضوی پوسیده به خاطر بافت مناسب آن به آسانی آماده می شود این نوع خاکها باید قبل از کاشت دیسک و دندانه زده یا ماله شود.

 استعمال کود:  

برای بدست آوردن حاصل مناسب پیاز به مقدار مناسب کود نیاز دارد معمولا نبات پیاز به مقدار 30 کیلو گرام نایتروجن ،11 کیلو گرام فسفر و 32 کیلو گرام پوتاشیم را به شکل مستقیم از خاک جذب میکند. مقدار کود حیوانی فی هکتار 20 -40 تن میباشد و کود های کیمیاوی تحت قلبه خزانی پاش می دهند در خاکهای چرنیزیوم کود حیوانی 10 الی 15 تن فی هکتار یکجا 40 تا 60 کیلو گرام فی هکتار NPK استعمال می شود ، در بعضی مناطق از کود کیمیاوی تنها استفاده می نمایند زیرا کود حیوانی باعث به تعویق انداختن فصل رسیدن پیاز می شود در بعضی از خاکهای که از لحاظ مواد غذائی تا اندازه مرفوع می باشد نیمی از کود زا قبل از کاشت و نیمی دیکر را بعد از کاشت به زمین علاوه می کنند . نبات پیاز را دومرتبه یعنی دفعه اول در صورت تشکیل 2-4 برگ به اندازه 50 -70 کیلو گرام امونیم نایتریت 80 تا 100 کیلو گرام سوپر فسفات در مزارع پیاز استفاده می شود و بعضی هم 40 تا 50 کیلو نمک پوتاشیمی فی هکتار استفاده می کنند و در دفعه دوم در آغاز تشکیل شدن کلچه ها به نرم های متذکره تنها دو نوع فاسفورس و پوتاشیم تغذیه میشود باید یاد آور شد که کود ها معملا به شکل قطاری یا فیته ای به زمین علاوه میکنند.

 کاشت پیاز :

 پیاز را معمولا به دو شکل کشت می کنند یکی کشت مستقیم بذر در مزرعه اصلی در جای که محصول در آنجا تمام مراحل نموئی خود را سپری و شکل دو م آن کشت در قوریه موقتی که بعد ازآن به مزرعه اصلی منتقل می شود در بعضی از مناطق زارعین پیاز خورد را خریداری مینمایند ویا خودش توسط بذر پرورش میدهد و بعد از آن آنها را نشاء نموده و از آنها میتواند محصول زود رس را یدست آورد معمولا برای محصولات تجار تی ردیفی کشت میکنند و مقدار بذر آن بستگی به هدف محصولی که بدست می آید می باشد ولی در اکثر مناطق دنیا 4.4 تا 6.6 کیلو بذر در فی هکتار در ردیف های  به فاصله 30تا 45 سانتی متر میباشد و ممکن است مقدار بذر را از 1.1 تا 11 کیلو گرام تغیر کند چنانجه این تغیر در اثر نوع زمین ،نوع آبیاری،عمق شخم، نوع کشت بمیان میآید  در اکثر مناطق قبل از کشت بذور را با ادویه جات کیمیاوی ضد عفونی می کنند دیلیل آن هم بحاطر محافظت تخم در مقابل انواع بیماری های که در اثر نفوذ انواع میکروارگانیزم ها که عاملی امراض قارچی ،باکتریائی ،نیماتودی و غیره میباشد. بهترین زمان کشت پیاز در نوع بهاری زمانی میباشد که خطر یخ بندان موجود نباشد و در مورد پیاز های خورد عده در اولین فرصت که بتوان زمین را آماده ساخت کشت می گردد در مناطق جنوب پیاز را در زمستان پرورشمیدهند بنا براین بذر پیاز های خورد و یا نشا آنها را در خزان یا زمستان میکارند زمانی کشت نظر به شرایط اقلیمی منطقه متفاوت است و کشت بذر به منظور تولید نشا معمولا 4 تا 10  هفته قبل از تاریخ انتقال آنها صورت می گیرد . در زمان کشت باید متوجه باشیم هیچ نوع علف هرزی در مزرعه موجود نباشد زیرا پیاز در مقابل علف هرز فوق العاده حساس میباشد.

 آبیاری:

 قبل از آبیاری رطوبت خاک در طبقه (0 تا 40 سانتی متر) 75 تا 80 فیصد سرحد نهائی ظرفیت رطوبت مزرعه تعین گردیده است آبیاری ذخیره ای در موسم خشک مفید تمام میشود و به آبیاری قبل از بذر ضرورت احساس نمی شود. معملا آبیاری اول را بعد از یکه کردن انجام میدهند ، بعد از تکمیل نموی آنها رطوبت خاک را در سطح متوسط نگهمیدارند آبیاری منظم باید به فاصله 7 تا 10 روز در مرحله نموئی کلچه ها پیاز و نموی کتله بالای نبات نتیجه بهتر میدهد تعداد مجمعی آبیاری مناطق مختلف جهان از جمله مناطق جنوبی 7 تا 9 مرتبه در مناطق شمالی 4 تا 8 مرتبه در مناطق مرکزی 3 تا 4 مرتبه می رسد و در زون های طبیعی از 3 تا 4 الی 12 تا 15 مرتبه متغیر است در مناطق دشتی 300 تا 500 متر مکعب فی هکتار نیاز آبی منطقه میباشد قابل یاد وری میباشد اینکه در زمان آبیاری باید متوجه به نوع خاک از نگاه بافت خاک ،چکونگی نوعیت خاک از لحاظ سنگین و سبک بودن خاک ، شیب زمین که امر مهم در آبیاری میباشد ، روش آبیاری که شامل جویه پشته ای و مسطح بودن مزرعه میباشد باشیم.

 تناوب زراعتی

 برای بدست آوردن حاصل زیاد از نبات پیاز این نبات را با دیگر نباتات به تناوب میگذارند. از آنجمله در مناطق گرم پیاز را بعد از کچالوی شیرین زرع می نمایند و در خاکهای عاری از گیاه هرزه آنرا میتوان پس از خاندان پلی دار کشت می شود. و همچنین پیاز را بعد از غله جات نیز زرع می نمایند که دارای حاصل دهی بلند و مقاوم میباشد.  

 خیشاوه نمودن  

بخاطر رشد کند، قدکوتاه، ریشه های جانبی کمتر سطحی و فقدان شاخ و برگ متراکم پیاز را نمیتوان بیشتر از غالب سبزی ها اثرات مضر علف های هرزه را بنماید. عموماً در کلیه قسمت های مزرعه پیاز هر هفته یا هر دو هفته یک بار پس از سر از خاک در آوردند گیاهان جوان یا کاش نشاء ها خیشاوه شود و این عملیه تا چند هفته قبل از برداشت ادامه میابد. خیشاوه نه تنها کمک به کنترول علف های هرزه مینماید بلکه همچنین سبب نرمی و پوکی خاک پس از هر آبیاری و بارندگی میگردد تمام خیشاوه کردن بجز اولین دفعات آن بسیار کم عمق باشد زیرا بسیاری از ریشه های پیاز نزدیک خاک قرار دارد. خیشاوه بسیار عمیق یا بسیار نزدیک به گیاهان پس از اینکه گیاهان بخوبی رشد کردند میتواند ضررش بیش از نفعش باشد معمولاً در بستر های بذری که ردیف ها نزدیک به یکدیگر هستند بیلچه های چرخدار و تراکتور های باغی کوچک برای خیشاوه نمودن علف های هرزه بکار میرود.

   فصل چهارم . کشت و پرورش پیاز در هرات افغانستان:-

           پیاز[1] هم مانند اکثر سبزیجات در هرات کشت می شود و کشت این نبات به دو نوع صورت می گیرد یکی کشت سرده و دیگری گرمه که نوع سرده آن در برج حوت صورت می گیرد و کشت گرمه آن به برج عقرب مناسب می باشد. ابتدا زمین را توسط گاورانی به عمق 30 سانتی متر شخم زده می شود، بعد ازآن زمین دیسک زده شده و ماله میگردد و بعد از آن مزرعه را کود می دهیم که برای این منظور از دو نوع کود استفاده می کنند یکی کود حیوانی و دیگری کود کیمیاوی که مقدار کود حیوانی فی جریب صد خر یا صد فورقون می باشد و از کود کیمیاوی می توان یک بوجی کود سونیا فی جریب استفاده کرد بعد از کوددهی تخم را بصورت دست پاش 12 کیلو گرام فی جریب می پاشانیم و بلا فاصله روی تخم ها را با قوم و یا خاک میده می پوشانیم و زمین را آبیاری می نمائیم و آبیاری را در طول مدت نموئی نبات به صورت مرتب انجام می دهیم و پیاز معمولآ در طول دوران نموئی خود به 36 مرتبه آبیاری نیاز دارد و بعد از چهارالی پنج بار آبیاری پیاز به خیشاوه برای از بین بردن علف های هرزه و سله شکنی نیاز دارد و خیشاوه پیاز در هرات توسط دست انجام می دهند.             برداشت پیاز معمولآ بعد از شش ماه صورت می گیرد که آنهم بستگی به چگونه مصرف کردن آن دارد اگر ما پیاز را به مقصد برداشت سبز و خورد و تازه خواسته باشیم هر زمان می توانیم از دیگر سبزیجات موجود در باغچه جمع همراه با پیاز برداشت کنیم یعنی منظور استفاده از پیاز برای مقصد ترکاری می باشد ولی درمورد کلچه پیاز برداشت آن بعد از 180 روز از زمان کاشت انجام می شود. و زمانیکه می خواهیم کلچه پیاز را جمع آوری کنیم بیست روز قبل از برداشت آبیاری را متوقف می کنیم تا پیاز ها کاملآ در مزرعه خشک شده و اجزای سبزینه آن از بین برود. بهترین موقع آبیاری زمانی میباشد که رنگ برگ ها سیاه می شود. باید یادآور شد که اکثر دهاقین در هرات تخم های بذری شان را از بازار از دوکان های عطاری خریداری نموده و زرع می نمایند اولین موسسه که برای زارعین در طی سال جاری تخم های اصلاح شده را توزیع نموده موسسه Brac می باشد. امراض و آفات مروج در مزارع هرات شامل نوعی مرض بنام لکه سفیدی یا لکه پیسی برگ می باشد که زارعین از آن شکوه دارند و دو نوع آفت مروج می باشد یکی شل سیاه و دیگری کرم علفی می باشد و برای کنترول این دو نوع آفت از کنه کش ها استفاده می نمایند. علف های هرزه مزرعه پیاز در هرات شامل خلفه،سلمه،سلام کنک،مژه اسپ، داتوره، شیر پنجه و غیره می باشد که به طریق میخانیکی یعنی بادست کنترول می شود. پیاز های مروج در هرات شامل انواع پیاز زراعتی ، پیاز معمولی، پیاز سفید وپیاز سرخ میباشد.

 انتقال وفروش پیاز:    

         زمانیکه پیازهای مزرعه جمع آوری شد آنها را اگر به شکل تازه یعنی با اجزای سبز آن بود دسته نموده و انتقال داده می شود ولی اگر کلچه پیاز بود آنها را در بوجی ها انداخته و توسط زرنج و یا موتر و بعضی هم توسط خر انتقال داده و به میدان بار میرسانند و در آنجا طوری که تحقیق نمودم در طی سال جاری هر چهار کیلو پیاز را به 10-15 افغانی فروخته اند.  

                      فصـــل پنجــم     خواص درمـــــــانی پیـــــــــاز:-

 پیاز خام دارائی ویتامین های فراوانی C و ویتامین A,B و همچنین املاح معدنی از قبیل گوگرد، آهن، آهک، فسفر، پتاسیم، سودیم، آیودین، سیلیس، کلسیم، استات دوشو سیترات، اینولیس، صمغ و موم است. موجودیت فسفر پیاز قدرت فکر را بالا می برد یعنی برای ضعف حافظه می تواند مفید باشد چنانچه افرادی که بیش از حد برنج مصرف می کنند چون برنج باعث ضعیف شدن حافظه می شود.ولی این افراد می توانند این مشکل را با خوردن پیاز رفع کنند. گوگرد موجود در پیاز برای ضد عفونی خون مفید می باشد و این مواد توسط عبور در شریان ها باعث می شوند تا خون به صورت صحیح ضد عفونی شوند پیاز در شش ها زماینکه بون آن وارد شش ها می شود باعث می شود با عث بر طرف کردن مرض آسم می شـود برای ورم گلو مفید بوده و برونشیت و گریپ یا (به خاطـر وجود ماده آلیـسین) موثر است. موجودیت آیودین در پیاز باعث درمان بیماری های گواتر، اسکوریت و بیماری های انفاوی مانند ورم غده، آبسه و جوشهای زیر پوست مفید است، سیلیس موجود در پیاز در نگه داری استخوانها و رگها ضـروری می باشد.پیاز حاوی مقداری هورمون و دیاستاز است که موثر تقویت غده اشکی و گوارش وغده حنسی می شود و دارائی انتی بیوتیک است که خون مجرای تنفسی را ضدعفونی می کند. بیماری های قند، کلیوی، مثانه، ورم ساقه، پروستات و رماتیسم مفصلی را می توان توسط پیاز تداوی نمود.پیاز در سیستم اعصاب مرکزی باعث آرامش در هنگام خستگی اعصاب می شود و همچنین باعث تقویت غده های اعصاب مرکزی می شود. در سیستم گردش خون باعث پایین آوردن فشار خون، کاهش چربی خون، پیشگیری و درمان تصلب شرائین می گردد. باعث پائین آوردن قند خون (دیابت)، آشتها آور، ضد اسپاسم (انقباض، تشنج انقباضی)، رفع سنگهای مجرای صفرا، درمان اختلالات روده، رفع مسمومیت های حاد در سیستم گوارشی (داخلی) بدن می شود.ادرار آور (مدر)، کاهش یوریا خون، دفع سنگهای مجرای ادراری، رفع آندوم پروستات، رفع احتباس ادرار، درمان التهاب مجرای ادراری، درمان عفونیت مثانه درسیستم مجرای ادرار می شود. در سیستم مجرای تنفسی مسکن سرفه و سرما خوردگی د رافرادی که از خشکی دماغ رنج می برند باعث رفع ترمیمات سوختگی، پسوریازس (داءالصدف)، درمان برص (ویتیلیگو)، جلو گیری از ریزش مو، مسکن درد والتیام زخم، ضد قارچ، درمان آبسه و تاول، ضد باکتر، درمان همورویید، تقویت باء، ضد عفونی کننده (گند زاد) رفع گزیدگی، پیشگیری و درمان بیماری سرطان ضد آسکوربوت و به همین دلایل موارد استفاده زیادی در دارو سازی و درمان گیاهی می داشته باشد.

                         فصــــل شـــشـم   جمع آوری وذخیره نمودن پیاز  

 1- زمانیکه پیاز نزدیک به پخته شدن گردید گردن که بین بیخ و برگ ها قرار داشته ضعیف گردیده چپه می شود.بعداً یک الی دو هفته ای دیگر وقت است تا برگ ها خشک گردد و حاصل سپس جمع آوری می گردد. وبرگ های بعضی از نباتات تا هنوز هم به شکل مستقیم وایستاده باقی می ماند که لازم است در این صورت برگها زیر پا گردیده که این عمل زود پخته شدن پیاز کمک می نماید.حاصل جمع آوری شده در روی زمین هموار گردیده تا زمانیکه رنگ سبز خود را نباخته است جمع آوری نمی شودعملیه خشک نمودن به خاطر حفاظت از نور آفتاب وباران در زیر یک پرده صورت می گیرد آماده نمودن پیاز برای ذخیره نمودن در ذخیره گاه ها یا جمع آوری آنها چند روز قبل از خشک شدن کامل برگ ها انجام می پزیرد.این کار امکان د ارد چند روز را در برگیرد. پس از ختم جمع آوری حاصل فلس های خارجی یا پوست پیاز،پیاز های متظررشده توسط آفات ،امراض ویا پیاز های که شکل غیر عادی دارند دور می گردد پیاز باید در زیر سقف های که خوب تهویه بتواند به صورت کم عمق هموار گردد.

 2- در بعضی از مناطق پیاز را به دوشکل یعنی به صورت پیاز چه ویا غده های رسیده برداشت نموده برداشت پیاز به عنوان پیازچه موقع که اندازه یک قلم را پیدا نماید تا شروع تشکیل غده مناسب است چنین پیاز های نارسی معمولاً در باغچه های خانگی و مزارع ها برای بازار های محلی برداشت می شود. در نواحی بزرگ تولید پیاز محصول تقریباً به طور کامل در مرحله رسیدن برداشت می شود برداشت را می توان هنگامیکه قسمت هوائی گیاهان شروع به خوابیدن می نماید آغاز کرد.زمان دقیق برداشت نسبت به شرایط آب وهوائی متفاوت است در جنوب وغرب آمریکا در هوای گرم وقتی حدود 25 درصد قسمت های هوائی خوابیده باید برداشت را شروع نمود. در تحت شرایط هوای خنک تر برداشت معمولاً تا هنگامیکه 50% قسمت های هوائی بخوابد به تعویق می افتد. در شرق آمریکا معمولاً تا زمانیکه غالب قسمت های هوائی بخوابد برداشت شروع نمی شود. اغلباً یک خیشاوه کوچک مخصوص برای سست کردن غده ها در زمین بکار می رود. در خاک های آلی(عضوی)پوسیده غده ها به آسانی توسط دست از خاک خارج می شود. در نواحی تحت آبیاری می توان زمین را یک یا دو روز قبل از برداشت به طریقی که شاخ وبرگ ها روی غده ها سایه بیندازند تا آفتاب سوختگی به حداقل برسد قرار می دهند. اکنون در بسیاری موارد برداشت با ماشین صورت می گیرد که غده را از زمین بیرون آورده قسمت هوائی را زده وسپس غده های پاک شده را در صندوق های چوبی ویا بوری های مخصوص قرار می دهند ودر بعضی از مواقع پیاز ها را به شکل کوت ها درست می کنند. یک دوره خشک کردن معمولاً پس از در آوردن غده ها از خاک انجام می گیرد واین عمل در طی چند روز انجام می شود. اما در مناطق سرد این عملیه ممکن است سه یا چهار هفته را در بر گیرد وابسته به شرایط اقلیمی منطقه می باشد. قسمت های هوائی را زمانیکه کاملاً خشک شد قطع می نمایند قطع آن یا به وسیله دست یا قیچی صورت می گیرد ودر مناطق که زراعت میکانیزه دارند بوسیله ماشین سرزنی پیاز قطع نموده معمولاً 12-25 ملی متر از قسمت هوائی را در روی غده باقی می گذارند تا از ورود عوامل بیماری زا  جلوگیری به عمل آید .مقدار حاصل نسبت به نواحی مختلف متفاوت می باشد لیکن به طور کلی حدوداً بین 15.7 و 56 تن در هکتار می باشد. قطع ریشه ها پیاز توسط یک تیغه ضمیمه ای که در زیر ردیف ها حرکت می کند بریده می شود. پیاز های خورد توسط دست از زیر خاک بیرون آورده می شود وقسمت های هوائی آن توسط پیچانیدن وکندن از بین می رود.غربال کردن اولیه به منظور جدا سازی خاک می باشد بعداً پیاز ها به داخل صندوق های چوبی کم عمق قرار داده شده وروی هم گذاشته میشود برای خشک شدن پس از شش تا هشت هفته هنگامیکه رأس پیاز ها خشک شد آنها را خذف کرده و پیاز ها انبار می شوند.

 سورت بندی پیاز:  

پس از جدا کردن قسمت های اضافی پیاز ، پیاز ها را پاک وسورت بندی می نمایند. و درجه بندی پیاز بستگی به نوع آن دارد. وهمچنین در برخی از مناطق سورت نمودن پیاز ها براساس سلیقه بازار تنظیم می شود وبرای این منظور معمولاً در اکثر مناطق جهان پیاز ها را در بوری ها مشبک 24 کیلوئی انداخته و حمل می شود ودر بعضی از مناطق دیگر پیاز ها را زارعین در بوری های مشبک کوچکتری که گنجایش 1.3تا 4.5 کیلوگرام را دارد نگه داری می کنند.

 ذخیره یا نگهداری در گدام ها: 

 ذخیره نمودن پیاز بستگی به نوع مورد نظر دارد .بطور مثال پیاز های برمودائی بطور کلی در مقابل شرایط ذخیره گاه حساس می باشد وبرای سورت کامل وتحت شرایط خاص نگهداری می شود. وهمچنین پیاز های دیر رس یا بوی آمریکا از مقاومت بیشتری برخوردار بوده واگرچه اختلاف شرایط نگه بین این گروه هم به چشم می خورد .عامل مهم ذخیره نمودن دقت در جابجائی آن و مقدار رطوبت معین و همچنین عاری بودن از هر نوع آلودگی با بیماری وآفت می باشد زیرا ممکن است بیماری یک دانه از پیاز باعث آلوده شدن تمام انبار گردد.

فکتور های موفق در انبار نمودن پیاز را می توان در انبار داری ، جابجائی، بسته بندی مجدد واز دست دادن رطوبت بیش از حد پیاز، درجه حرارت معینه با اتمسفیر خشک و تهویه کافی خلاصه نمود. در بعضی از مناطق توسط مواد کیمیاوی مانند(مالیک هایدرازید) از سبز شدن غده ها در ذخیره گاه استفاده می نمایند. و مقدار محلول 2.2 کیلو گرام از این ماده روی گیاهان پیاز پاشیده می شودباید زمان استعمال آن مشخص باشد زیرا در اثر بی احتیاطی ممکن است پیاز ها پندیده و بد ترکیب بوجود بیاورد.

 بازار یابی:  

بازار یابی در امر تولید ومصرف آن یک امر مهم وبسیار تخصصی می باشد در بسیاری از مناطق زارعین به مجرد اینکه پیاز را برداشت می کنند وارد بازار می سازند ودر این زمان دلالان ،عمده فروشان، پرچون فروشان، صاحبان سوپر مارکیت ها وغیره افراد معامله گر سرمی رسند واجناس را یا بصورت نقد ویا خرید می نمایند وبعداً این اجناس را با کمی تغیر مانند تمیز کردن مجدد ویا سورت نمودن آنها مطابق به میل مصرف کننده گان به معرض فروش آنها قرار می دهند. در بسیاری از مناطق فروش دفاتری هم موجود می باشد که در این دفاتر شکل بنگاه های معلوماتی را دارند. یعنی در این دفاتر گزارشات روزانه از میزان فروش محدوده های فروش وشریط کلی بازار ها را خبر می دهد. در بسیاری از مناطق اجناس مورد فروش تحت قرار دادهای بازار یابی بین زارعین وحمل ونقل کنندگان فروخته می شود.

                                   فصل هفــــتم آفــات مهــم پیـــاز  

 1- مگس پیاز :- مگس پیازیکی ازمهمترین وشایعترین آفات پیازدرممالک قسمت شمال کره زمین می باشد طوریکه خساره آن درامریکا کانادا بریتانیا وهلند ممکن است تا 90 فیصد برسد. حشره کامل مگسی است که ازنظر ظاهری مانند مگس خانگی بوده اندازه مگس معمولی وبه طول 6- 7 ملی مترورنگ عمومی آن خاکستری مایل به زرد می باشد پاهای مگس مذکوربلندترازمگس معمولی می باشد ورنگ پاه وشاخک سیاه می باشد بالها متمایل به زرد وپیشانی درحشره نرباریک ودرنوع مونث نسبتاً پهن وسرخ رنگ می باشد تخم های حشره سفیدرنگ به طول 2/1 وعرض5/0 ملی متر وبه شکل کیله بوده که یک طرف آن بقسمی پهن بوده درسطح تخم 12 شیاردرجهت طولی آن به چشم می خورد لاروای مگس مذکور سفید رنگ بدون پاودرحالت تکمیل 8 – 10 ملی مترطول دارد . بندهای سرو سینه لارواباریکترازبند های شکم می باشد درانتهای بدن لاروا دندانه های است که دروسط آن دولکه سیاه رنگ دیده میشود شفیره به رنگ سرخ متمایل به قهوه ای براق شلجمی شکل وطول آن 5/5 – 7 ملی مترمی باشد. مگس پیاز گاهی مواقعی به مزارع سیروتره فرنگی نیز حمله کرده طرزتغذیه وخسارت مگس بدین ترتیب بوده که لاروای مگس درخاک به قسمت زیرزمین پیاز نفوذ کرده ایجاد کانالهای در ساقه وقسمت های نرم گیاه نموده ودرنتیجه گیاه ضعیف وبرگ های پژمرده چروکیده،خمیده وآویزان میشوند هر کرم قادراست6- 8 بوته را ازبین ببرد وازطرفی به صورت دسته جمعی درداخل پیازدیده میشوند وتا 30 عدد لاروا دریک پیاز نیزدیده شده است . مگس پیاززمستان را بصورت شفیره درخاک می گذراند ودربرج ثورحشره کامل ظاهرشده وبخصوص درروزهای آفتابی وگرم فعالیت بیشترداشته حشره ماده پس ازجفتگیری تخم های خود را بطورانفرادی ویا دردسته های کوچک روی خاک اطراف طوقه ،روی برگ ویا روی غده پیاز می گذارد دوره زندگی این حشره حدود 30 روزیا یک ماه می باشد دربعضی ازممالک علاوه براینکه ازسموم حشره کش برای مبارزه بااین آفت استفاده می نمایند روش ضد عفونی رانیزانجام می دهند بذوررابا ادویه کالومل که درواقع کلرورمرکوریک است انجام می دهند علاوتاً ازاین ادویه برای سمپاشی روی خاک با غلظت یک در1500 استفاده می شود ضد عفونی بذررا همچنین با ادویه گامکسان ویالیندین انجام می دهند مقدار مصرف برای هرکیلو گرام 50- 100 گرام سم می باشد بهترین روز طعمه گذاری می باشد که ازآلودگی محیط جلوگیری می کند ازجمله دشمنان طبیعی این آفت یک نوع قارج بنام Tarychium hylemia  می باشد که درروزهای بارانی بالای بال های حشره نشسته وباعث مرگ وی می شود.

 2- ترپس پیاز:-  

ازجمله آفات مهم پیاز بوده که به ساقه وغده های پیازحمله می کنند . وبا سوراخ کردن آن به داخل می روند براثر تغذیه این آفت ازغده های پیاز برگ ها شروع به زرد شدن می نماید برای مبارزه با این آفت می توان ازسموم مالاتیون ،دیازینون، آلدرین ودلدرین به نسبت 2- 3 درهزار برای سمپاشی بوته ها استفاده کرد همچنین آفت دیگری بنام نیماتود هم وجود دارد که به پیاز خساره رسانده وباعث پائین آمدن محصول درمارکت می شود.

امراض مهم پیاز  

پوسیده گی طوقه ( گندیده گی) Neck root  

یکی از مریضی های مهم و تباه کن پیاز بوده که عموماً در بالای ساقه زیر زمینی بعد ازجمع آوری دیده ی شود. عامل مریضی:

  عامل مریضی قارچ است بنام (Botrylis allii) که در زمان دچار شدن پیاز بزودی به قسمت های پایئن آن حرکت می کند. علایم مریضی : از علائم عمده این مرض نرم شدن انساج پیاز در حصه آخر ساقه که عموماً این علایم بشکل سوخته و آبدار تظاهر می کند دیده می شود.(م3 ص 12) مریضی را میتوان توسط کپک خاکستری رنگ روی سطح ناحیه آلوده تشخیص داد. خسارات ممکن است در مزرعه وارد شود و غده ها غالباً هنگام انبار داری یا حمل و نقل پوسیده می شوند. اگر مقطع عرضی از یک پیاز را قطع نمائیم انساج عموماً آبدار می باشند و یا پائین تر از انساج آبدار انساج چملک رنگ آبدار به نظر می خورد. این عمل از یک طرف باعث کمی حاصل و از جانب دیگر ارزش آنرا پائین می آورد نباتات که به مرض مبتلا می گردند مملواز اجسام سبک به رنگ خاکستری واجسام سیاه در اطراف پیاز می باشند.  

   تنظیم تلفیقی مرض:

 1-  خشک کردن پیاز و انبار داری صحیح: غده هایی که بخوبی خشک گردیده است خصوصاً در ناحیه طوقه کمتر از اثر این مریضی از بین میرود. که عموماً پیاز ها در حرارت 32 تا 49 درجه سانتی گراد برای دو یا سه روز خشک شوند و سپس در در جه حرارت صفر درجه انبار گردند.

 2-    تناوب زراعتی میتواند راه دیگر برای کنترول مرض باشد.

 3-    زرع پیاز های مقاوم و سالم

 4-  گذاشتن برگ های پیاز تا آخر فصل رشد و برداشت. زیرا اگر برگ ها را قبل از پخته شدن قطع نمائیم امکان دارد که عامل مریضی بصورت مستقیم ساقه زیر زمینی پیاز را مورد حمله قرار دهد.

 5-  طریقه کنترول کیمیاوی شامل ادویه پاشی توسط کوپراویت بلو است که این عملیه را میتوان وقتی انجام داد که بته های پیاز به اندازه شش اینچ باشد. دراین صورت مقدار 3 گرام در یک گرم آب مخلوط نموده و در اوایل صبح  یا عصر بالای نبات محلول پاشی نمائیم و بوقفه های 10-15 روز انجام گیرد هم قیان ادویه جات مانند تیرام، و کلورو تالونیل نیز میتواند جهت ضد عفونی تخم نتیجه خوبی بدهد.

 2-  پوسیدگی ریشه یا طبق The basal and root rot of onion  

مهمترین مریضی فوازاریمی در پیاز مریضی پوسیده گی ریشه یا طبق میباشد که گسترش جهانی دارد.  

عامل مریضی:

  سه گونه قارچ فوژاریم F.Solani , F.Oxysporium F.acuminatum, به عنوان عاملین این مریضی بیان گردیده اند که از این جمله نوع F.acuminatum یک نوع غالب در مناطق  سرد سیر نسبت به دو نوع دیگر میباشد.

 علائم مریضی : 

 در اوایل بهار نوک برگ های گیاه آلوده زرد شده و بوته های آلوده پژمرده می شوند. زردی برگ ها توسعه یافته و به سمت پائین پیشروی نموده و زمانی که غده های پیاز به درشتی فندق می شوند در مزرعه بوته میری به صورت لکه ای و یا گسترده مشاهده می گردد. ریشه های نبات مریض قهوه ای و خشکیده شده و به رنگ صورتی و یا بنفش نمایان می شوند در حالت پیشرفته معمولاً در ناحیه طبق ریشه های جدیدی تشکیل می گردد. که البته آنها نیز به تدریج آلوده شده و از بین می روند. در مزارعی که آلودگی توده سفید رنگی که همان تجمع میسلیوم های عامل مریضی است در ناحیه طبق تشکیل می گردد در آلوده گی متوسط پوسیده گی خشک همراه با بقایای قارچ تنها در یک طرف طبق مشاهده می گردد. و فلس بیرونی را از حاشیه سمت طوقه فرا می گیرد. با از بین رفتن ریشه ها و پوسیده شدن طبق ها و فلس ها عوامل ثانوی مانند(نماتدها،کنه ها،و قارچ های خاکزی) به پیاز حمله کرده و آنرا فاسد نموده بطوریکه پوسته بیرونی آن باقی می ماند .  

تنظیم تلفیقی مریضی :

 1- آغشته نمودن بذور پیاز با باکتری Pseudunonas cepaix از آلوده گی نشای پیاز به بیماری پوسیده گی ریشه جلوگیری به عمل می آورد.

 2- جلوگیری از کود دهی زیاد

 3- کنترول حشرات به منظور جلوگیری از ایجاد زخم

 4- دقت در هنگام برداشت و انبار کردن( نگهداری در صفر درجه و رطوبت 60-70 فیصدی) م8صص63،64

 3–  سیاهک (onion smut)  

یکی از جلمه نابود کننده ترین مریضی خصوصاً در منطقه شمال آمریکا محسوب می گردد.

 عامل مریضی :  -

 قارچ arocytis cepulea باعث ایجاد این مریضی می گردد.  

 علائم مریضی : 

  نقاط و لکه های سیاهرنگی بر روی نوک برگ ها و پیاز گیاهان جوان ظاهر می گردد که سبب زخیم و پیچ خوردن برگ های می شوند م7 ص 27. حرارت های بالای خاک برای رشد آن نا مناسب بوده و این مریضی توسط یک قارچ خاکزاد ایجاد می گردد. آلوده گی تنها از گیاهان جوان قبل از اینکه اولین برگ رشد کامل خود را نموده باشد واقع می گردد. پیازهای ریز که بیشتر مقاوم هستند در بعضی نواحی که سیاهک شدت دارد مورد استفاده قرار می گیرد.

 تنظیم تلفیقی مرض :

 1-    گیاهان آلوده را از زمین بیرون آورده و سوزانده شود.

 2-    حدأقل به مدت 8 سال از کشت پیاز در زمین آلوده اجتناب گردد.

 3-    استفاده از قارچ کش مانند تیرام و یک ماده چسبنده Methocel راه درست مبارزه محسوب می گردد.

 نتیجه گیری:    همان طوری که می دانیم سبزیجات منبع انواع ویتامین ها ومواد معدنی برای انسان ها از قدیم الایام بشمار رفته وانسان ها می توانند با زرع انواع سبزی ها احتیاجات غذائی خود را از نگاه بدست آوردن انواع ویتامین ها و مواد معدنی مرفوع سازند واین پلان در افغانستان باید حتماً پیاده گردد زیرا همان طوریکه می دانیم مردم این دیار از نگاه وضع اقتصادی بسیار ضعیف می باشد ومصرف پروتین حیوانی این مردم خیلی اندک است. ودر کنار این فکتور افغانستان دارای انواع اقلیم های مختلف ومناسب کشت هر نوع نبات پس ما چرا به این کار اقدام نکنیم در کنار اینکه می توانیم احتیاجات خود را مرفوع سازیم می توانیم از صادر کردن این اجناس سود هنگفت را در یابیم . برای این منظور نظریات  زیر را در زمینه با شما به اشتراک میگزاریم.

 1-   تبدیل کردن مزارع بایر به مزارع قابل کشت انواع سبزیجات ودیگرنباتات.

 2-   ایجاد مدیریت تولید تخم های بذری در سطح وزارت زراعت تا ازاین طریق به مشکلات دهاقین از بابت تخم های بذری رفع گردد.

 3-   ایجاد فارم های تحقیقاتی در مربوطاط وزارت زراعت جهت تربیه نسل های پر حاصل و مقاوم.

 4-   میکانیزه نمودن زراعت از شکل عنعنوی آن به شکل عصری.

 5-   ایجاد بند های آبیاری جهت مرفوع ساختن مشکل آبیاری وکم آبی در تمام مناطق مسکونی ومزروعی.  6-   ایجاد مدیریت حفاظه آب وخاک تا مشکلات فرسایش وتخریب مزارع را رفع سازد.

 7-   ایجاد ذخیره گاه های نباتی با توجه به نوعیت شریط نگهداری هر نوع محصول جداگانه.

 8-   ایجاد مدیریت توزیع کود ها کیمیاوی .

 9-   ایجاد کوپراتیف های دهاقین.

 10- ایجاد مراکز فروش وخرید انواع محصولات زراعتی .

 11- روشن ساختن اذهان دهاقین در قبال کشت و پرورش انواع نباتات مزروعی.

 12- ایجاد مدیریت کنترول آفت، امراض وگیاهان هرزه.

   پیشنهادات : ایجاد مراکز ترویجی در قریه جات جهت رهنمائی هرچه بهتر دهاقین. ترویج کشت پیاز بشکل میکانیزه . جلوگیر از بذور آلوده و بی کیفیت از خارج به داخل مملکت. تشویق دهاقین بخاطر مراعات نمودن اصول زراعتی در کشت و پرورش پیاز و هر نوع سبزی. تشویق دهاقین به کشت انواع مقاوم پیاز بخاطر جلوگیری از شیوع امراض. ایجاد مراکز ذخیره وی بخاطر ذخیره کردن پیاز در فصول که پیازموجود نمیباشد. آموزش دهاقین بخاطر کاشت ،داشت و برداشت پیاز به وقت معینه . کمک دولت به دهاقین از نگاه مالی و تخنیکی .    

                     منابع مورد استفاده :

 1- بهداد،ابراهیم .1381 . حشره شناسی مقدماتی آفات مهم گیاهی ایران. اتشارات یاد بود 2- پیوست،

 غلامعلی.1381 .سبزیکاری. انتشارات علوم کشاورزی

 3- حسینی، ح. زراعت آبی . انتشارات پوهنتون کابل

 4- دانشور، محمد حسین. 1382 . پرورش سبزی.انتشارات دانشگاه چمران

 5- دهپور ، ا. سبزیجات مناطق حاره و نیمه حاره. انتشارات پوهنتون کابل

 6- مشیری، محمد. 1242 . سبزیکاری . انتشارات کشاورزی و دامپروری ایران .

 7- وزیری  الهی، غلام رضا .1385 . سبزیکاری علمی . انتشارات کتابخانه ابن سینا.

 8- ور،جورج دبلیو. 1377 .تولید سبزی. انتشارات پوهنتون مرکزی ایلینویز.

 9- www.gogle.com/image.php

 10- www.aftab.ir .