باغچه مجازی

گیاهان سرمنشا زنجیره غذایی حیات بر روی کره زمین و به عنوان ثروت ملی هر کشور محسوب می‌شوند. پسته یکی از مهمترین اقلام صادراتی ایران است که بیش از 23% از ارزش کل صادرات ایران را بخود اختصاص داده است.

پسته یکی از گیاهان مهم در تیره پسته سانان (Anacardiaceae) است. تیره پسته سانان با حدود 60 جنس و 600 گونه ،تیره‌ای مهم در بین گیاهان می‌باشد. پسته به صورت خودرو در شمال شرقی ایران و اسیای مرکزی و افغانستان وجود دارد.

پسته گیاهی دو پایه است بنابراین درختان نر و ماده مجزا از یکدیگر هستند و بدین صورت با کاشت بذر و پیوند نزدن آن نیمی از نهال‌ها نر و نیم دیگر ماده خواهند شد و همچنین کاشت بذر به‌علت تفرقه صفات، تنوع ژنتیکی بین درختان بوجود آورده و بعضاً امکان دارد صفاتی نامطلوب در بین جمعبت بروز کند. بنابراین در تکثیر توسط بذر، گاهی مرغوبیت از بین می‌رودو نیز زمان لازم برا ی بالغ شدن گیاه در درختانی که توسط بذر تکثیر می‌شوند طولانی‌تر می‌شود. بنابراین برای داشتن درختان یک دست و یکنواخت از یک رقم پر محصول ومرغوب و نیز برای کوتاه‌کردن دوره نونهالی باید از تکثیر غیر‌جنسی استفاده کرد. پس پیوند زدن نهال امری ضروری به نظر می‌رسد.

طرح باغ پسته:

قبل از کاشت پسته ابتدا باید منطقه موردنظر را برای کاشت از لحاظ آب و هوا و شرایط خاک بررسی نمود . اگر منطقه و زمین مورد نظر برای پسته‌کاری مناسب بود اقدام به تسطیح آن کرد.

برای احداث باغ پسته بهتر است ابتدا نقشه دقیقی با مقیاس مناسب از زمین تسطیح شده بر روی کاغذ رسم کرد و روی آن فواصل بین درختان و ردیف‌ها (فواصل بین درختان 4-3 متر و بین ردیف‌ها 8-7 متر می‌باشد).محل احداث ساختمان و یا تاسیس مورد نیاز احتمالی، مسیر جاده و خیابان‌های باغ، شبکه آبیاری باغ ، وزش بادغالب و شیب زمین را مشخص نمود.

تهیه بذر مطلوب :

بذر در نظر گرفته شده باید سالم و بدون هیچ گونه آفت یا بیماری و از محصول همان سال باشد. انتخاب بنه به عنوان پایه دارای مزایا و معایبی است، از مزایای آن مقاومت بیشتر آن در برابر خشکی در مقایسه با پایه پسته اهلی و مقاومت نسبی در برابر آلودگی به نماتد مولد غده ریشه است و از معایب آن رشد بطئی در سال‌های اولیه کاشت و حساسیت به گموز و ورتیسلیوم بوده که به علت این عیوب کمتر مورد توجه باغداران به عنوان پایه قرار می‌گیرد. معمولاً بذرهای که به عنوان پایه اسفاده می‌شود از ارقام پسه اهلی و عمدتاً بادامی (بادامی ریز)و قزوینی است و همچنین از نوعی هیبرد به نام بنه باغی نیز می‌توان استفاده نمود. بنه باغی فوق العاده به نماتد ریشه حساس می‌باشد. بنابراین باید با توجه به معایب و محاسن هریک از پایه‌ها و نیز با توجه به نوع خاک محل کاشت و بیماری‌های منطقه به انتخاب پایه مبادرت نمود. از پایه‌های دیگر پسته درایران می‌توان کسور،آتلانتیکا و سرخس را نام برد(شکل 1).

شکل 1- پایه های مختلف پسته

1.  پسته بادامی2-پسته سرخس3- بنه4-کسور

آماده کردن بذر برای کاشت :

در اواخر اسفند و اوایل بهار بذر‌ها را حدود 24 تا 48 ساعت (ترجیحاً 24 ساعت ) در آب خیس خیسانده، پس از شست‌و‌شوی مجدد با استفاده از سموم قارچ‌کش نظیر کاربو‌کسین تیرام، بنومیل به نسبت 5/52 تا 3 در هزار و هیپوکلرید سدیم (مایع سفیدکننده)5/0 به مدت 5 الی 10 دقیقه ضدعفونی می‌شود. پس آن باید بذرها را در کیسه‌های پارچه‌ای که به طورمنظم به‌مدت 4 تا 5 روز مرطوب نگه داشته‌شوند قرارداد (دمای مناسب برای جوانه‌زنی بذرها30-20 درجه سانتی‌گراد می‌باشد)بعد از جوانه زدن بذرها بایستی آنها را با قارچ‌کش PCNB یا بنومیل 4 در هزار ضدعفونی کرده و در محل مورد نظر کاشت. توانایی جوانه زنی در بین بذر گونه‌های مختلف پسته متفاوت است. جوانه‌زنی بستگی به سختی پوست استخوانی (آندوکارپ)دارد. خراش‌دهی با اسید سولفوریک به مدت 5/1 ساعت و سپس غوطه‌ور کردن در آب به مدت 24 ساعت، سرعت و درصد جوانه زنی (مغز)بنه را افزایش می‌دهد. استفاده از بذرهای بدون پوست استخوانی برای جوانه زنی به دلیل سبز شدن یکنواخت می‌تواند مورد توجه واقع شود.

روش های کاشت :

کاشت بذر در زمین اصلی :

در زمین‌های با آب وخاک شیرین بذور جوانه زده مورد نظر برای کاشت را پس از گاورو شدن زمین (رسیدن به حد ظرفیت مزرعه ) د رمحل داغ آب زمین اصلی می‌‌کارند.چنانچه بافت خاک مزرعه سنگین باشد به منظور از سله بستن روی بذور داخل هر گودال را به وسیله ماسه می‌پوشانند. این عمل به رشد گیاه کمک فراوان می‌کند، چون نه تنها اکسیژن کافی در دسترس ریشه‌های نهال قرار می‌دهد بلکه موجودات هوازی مفید خاک را نیز به فعالیت وا می‌دارد. عمق کاشت بذر بستگی به اندازه بذر دارد (میزان تقریبی عمق کاشت حدود 2 تا 5 برابر بزرگ ترین قطر بذر است).

کاشت در خزانه :

زمین خزانه پسته مانند خزانه دیگر درختان باید آماده گردد. فواصل کاشت بذرها بر روی خطوط بین 5 تا 10 سانتی‌متر و بین خطوط 35 تا 40 سانتی‌متر است. پس از کاشت بذر ، روی آن را با استفاده از ماسه بادی همراه باکود دامی پوشانده و آبیاری می‌نمایند. میزان بذر مصرفی پسته در هکتار خزانه 250 تا 300 کیلوگرم می‌باشد و حدود 250 هزار نهال در یک هکتار می‌توان تولید نمود. نهال‌های تولیدی در فصل خواب (پاییز و زمستان) آماده انتقال به زمین اصلی هستند (نهال یکساله). هرچه سن نهال در خزانه بالا رود به علت گسترش سیستم ریشه و پیچیده شدن ریشه نهال‌ها و عدم دقت درهنگام کندن و جابه جایی نهال به زمین اصلی و قطع ریشه‌ها، یکبار انجام می‌شود. معمولاً د رخزانه راه روهایی در فواصل 5/1 تا 2 متر تعبیه می‌شود که این عمل به رفت و آمد کارگران برای حذف علف‌های هرز و انجام عملیات آبیاری و در صورت نیاز پیوند زدن نهال‌ها کمک می‌کند. چنانچه کف خزانه بوسیله سیمان و یا موزائیک فرش شود از رشد عمودی ریشه‌ها جلوگیری می‌کند. بنابراین جابه‌جایی نهال‌ها آسان‌تر و تلفات آنها نیز کمتر خواهد بود.

کاشت درکیسه‌های پلاستیکی :

برای این منظور از کیسه‌های پلاستیکی به ارتفاع 25 تا 30 سانتی‌متر استفاده می‌شود. البته هر چه ارتفاع کیسه‌ها بیشتر باشد(45 سانتی متر ویا بیشتر ) رشد نهال بهتر است. از آنجایی که محیط رشد در گیاهان گلدانی محدود است و این گیاهان مانند گیاهانی که در مزرعه و باغ کشت می‌شوند نمی‌توانند ریشه‌های خود را گسترش داده و به طور طبیعی از منابع غذایی خاک استفاده کنند. لذا برا ی برآورده ساختن احتیاجات گیاه، خاک درون کیسه‌ها را مخلوطی از یک تا دو قسمت ماسه و یک قسمت خاک زراعی مرغوب (لومی)و یک قسمت کود دامی یا خاک برگ پوسیده انتخاب می‌شود.

شکل 2- کاشت پسته در کیسه‌های پلاستیکی

معمولاً برای تسهیل د رعملیات آبیاری، زمین مورد نظر را به ندازه ارتفاع گلدان‌ها خاک‌برداری‌ کرده، سپس گلدان‌ها را طوری می‌چینند که در فواصل 2-5/1 متری، راهروهایی برای عبور و مرور کارگران وجود داشته باشد. قسمت بالای گلدان‌ها معمولاً هم‌سطح زمین بوده، در نتیجه آبیاری به طریقه غرقابی امکان پذیر می‌شود. درون هر کیسه معمولاً دو دانه بذر می‌‌کارند که پس از سبز شدن و چهار و پنج برگی شدن گیاه‌چه‌ها قویترین آنها را انتخاب نموده، دیگری را حذف می‌کنند. حتماً بایستی در ته کیسه‌ها سوراخ‌های کوچکی به‌عنوان زه‌کش ایجاد نمود. گیاهان گلدانی را در موقعی از سال می‌توان به زمین اصلی انتقال داد. از کاشت پسته درون کیسه‌ها به منظور واکاری در باغ‌ها نیز استفاده می‌شود. در موقع انتقال به زمین اصلی، کیسه‌ها را به آهستگی بدون آنکه صدمه‌ای به ریشه‌ها وارد شود و خاک اطراف آن بریزد، پاره کرده، گیاه را به زمین اصلی انتقال می‌دهند.

سایر روش های تکثیر :

اخیراً موفقیت‌های در زمینه تکثیر پسته از طریق کشت بافت حاصل شده است. از مزایای عمده تکثیر از طریق کشت بافت، یکنواختی نهال‌ها به علت تکثیر غیر جنسی (کلون) تکثیر سریع در فضای کم و تولید نهال‌های عاری از بیماری و نیز کوتاه نمودن طول دوره نونهالی است. درایران ریز ازدیادی پایه‌های اهلی (قزوینی، بادامی زرند) و وحشی (بنه و آتلانتیکا) و نیز ارقام تجاری از طریق قلمه‌زدن بدون استفاده از هورمون‌های گیاهی و با غلظت بالا تا‌کنون امکان‌پذیر نبوده است. خوابانیدن یکی دیگر از روش‌های تکثیر می‌باشد که با این روش می‌توان تعداد معدودی گیاه ریشه دار را از گیاه مادری بدست آورد.

مراقبت از نهال های بذری :

پس از آن که بذر‌ها درخزانه و یا زمین اصلی و یا کیسه‌های پلاستیکی سبز شدند. یک سلسله عملیات باغبانی برای مراقبت از آنها لازم است که عبارتند از :

الف - آبیاری :

میزان دفعات آبیاری برحسب آب وهوا و نوع خاک و میزان آب موجود متفاوت است. بطور‌کلی آبیاری نهال‌های بذری باید به آهستگی صورت گیرد.با توجه به این‌که در این مرحله از رشد گیاهان دارای ریشه محدودی برای جذب می‌باشند باید دقت نمود که از کمبود آب صدمه نبینند.

ب - وجین :

بذر علف‌های هرز تقریباً در خاک وجود داشته و با گیاهان اصلی به رقابت می‌پردازند. بنابراین باید آنهارا از میان برد. وجین علف‌های هرز باید با دقت صورت گیرد تا به ریشه گیاهان اصلی صدمه‌ای وارد نشود.

ج- محافظت از گرما و تابش مستقیم آفتاب :

در روزهای گرم، مخصوصاً در روش کاشت پلاستیکی باید هر چند روز یک بار روی نهال‌ها آب پاشید و نیز برای جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب، می‌توان پایه‌های در زمین به ارتفاع5/1-1 متر قرارداده، با استفاده از حصیر یا مواد دیگر روی آن را پوشاند و بدین ترتیب از تابش مستقیم نور خورشید جلوگیری کرد.

انتقال نهال به زمین اصلی :

محلی که قرار است نهال در آن کشت شود، باید گودالی به عمق 60 و به قطر 40 سانتی متر حفر کرد وآن را با خاک سطح الارض همراه با کود دامی پر نمود. نهال‌های بذری را باید به نحوی درگودال کاشت که طوقه (حدفاصل بین ریشه و ساقه)آن هم سطح زمین قرار گیرد. چنانچه طوقه گیاه درخاک فرو رود، ممکن است پوسیده شود و یا مورد حمله قارچ‌های عامل پوسیدگی طوقه(گموز)واقع شود. اگر هم بالاتر از خاک قرار گیرد، قسمت‌های از ریشه که در معرض هوا قرار گرفته‌اند از بین می‌رود.

بعد از قرار دادن نهال درگودال، خاک اطراف نهال را فشار داده تا گیاه در آن مستقر شود. نهال‌های بذری را باید بلافاصله پس از انتقال آبیاری کرد.

منابع مورد استفاده :

1- ابریشمی ،محمدحسن.1373.پسته ایران شناخت تاریخی. مرکز نشر دانشگاهی تهران.

2- خوشخوی ، مرتضی .1364. اصول باغبانی . انتشارات دانشگاه شیراز.

3- شیبانی، احمد.1374.پسته و تولید آن درایران . موسسه تحقیقات پسته.

4-crane, j.c. and B.T Iwakiri. 1981. Morphology and reproduction of Pistachio. Hort. Rev. 3:376-393

5- Thakur, B.S and D.S Rathore. 1991. Pistachio.Temperate fruits 10:451-471