باغچه مجازی

بز دام نسبتا مقاومی است و می تواند در شرایط سخت که برخی حیوانات اهلی مثل گاو شیری امکان ادامه حیات ندارد، زنده بماند .در سال های اخیر اقدامات مناسبی از سوی سازمان های جهاد کشاورزی استان ها برای ترویج و توسعه پرورش گله های بز شیری با بهره گیری از دو نژاد مطرح بز شیری اروپایی شامل بز سانن و بز آلپاین آغاز شده است.

متوسط شیر تولیدی بزهای بومی ایران در یک دوره شیردهی بسته به نژاد، حدود 40 تا 150 لیتر است، در حالی که در کشور توسعه یافته ای مثل فرانسه در یک دوره شیردهی به ازای هر رأس بز سانن، حدود 700 لیتر شیر تولید می شود!

خواص شیر بز به لحاظ ترکیب شیمیایی و محتوای قند، چربی و پروتئین دارای بالاترین شباهت با شیر انسان است و به دلیل عدم ایجاد حساسیت در مقایسه با شیر گاو، جایگزین بهتری برای تغذیه نوزادان و سالمندان است. شیر بز در مقایسه با شیر گاو به لحاظ کیفیت پروتئین و چربی و قابلیت هضم و جذب مواد معدنی نظیر: کلسیم، منیزیم، مس و آهن مطلوب تر است. درصد چربی شیر بز اندکی بالاتر از شیر گاو است و به این دلیل شیر بز برای مصرف کنندگان به لحاظ طعم و مزه مقبولیت بیشتری نسبت به شیر گاو دارد.

تولید شیر در نژادهای مختلف بز متفاوت است و از مقدار روزانه 300 گرم در نژادهای بومی تا مقدار 8 کیلوگرم در برخی نژادهای برتر و اصلاح شده متغیر است. برای مثال چهار راس بز شیری اصلاح نژاد شده می توانند در مجموع به اندازه یک رأس گاو هلشتاین شیر تولید کنند، در حالی که نیاز خوراک و نگهداری این چهار بز  نصف خوراک مصرفی یک رأس گاو هلشتاین است. همین مقایسه ساده نشان میدهد که با  نگهداری بزهای شیری اصلاح نژاد شده، تقریبا سودی معادل دو برابر گاوهای هلشتاین عاید دامدار می­شود.

اگر در محاسبات اقتصادی قیمت بالاتر شیر بز نسبت به شیر گاو را نیز دخالت دهیم، مزیت پرورش بز نسبت به گاو شیری بیشتر هم خواهد شد. با این توضیح مختصر در ادامه با خصوصیات تولیدی و ظرفیت نژادی دو نژاد برتر بز شیری اروپایی، شامل بز سانن و بز آلپاین آشنا خواهیم شد.

 بز سانن

 بز سانن دارای موهای کوتاه سفید و گاهی خاکستری  است. متـوسط وزن بزهای ماده این نـژاد حدود  61  کیلو گـرم و وزن نرها 75 کیلو گـرم می رسد. ارتفاع قد در بزهای ماده 76 سانتی متر و در نـرها به 81 سانتی متر می­رسد. نرها شاخدار و ماده ها ممکن است دارای شاخ کوتاه یا بی شاخ باشند.

بز سانن به تولید شیر معروف است و شاید به جرأت بتوان گفت بهترین نژاد شیری بز در  دنیاست. دوره شیردهی آن  290 تا 305 روز است و روزانه بین 3 تا 8 لیتر شیر می­دهد.  دوقلوزایی در بزهای سانن خالص موضوعی عادی است و  45 تا 80 درصد ماده ها دوقلو زا گزارش شده اند و این در حالیست که چندقلو زایی هم در موارد بسیاری اتفاق افتاده است.

بز سانن

بز آلپاین

 زیستگاه اصلی بز آلپاین کوهستان های آلپ فرانسه و سوئیس است. این بز به رنگ های قهوه ای، خاکستری تیره و یا ابلق مشاهده می شود. برخلاف بزهای بومی ایران، بزهای نر و ماده آلپاین دارای موهای کوتاهی هستند  , رشته هایی از موی بلند با رنگی متمایز از سایر قسمت های بدن  در امتداد ستون فقرات خود هستند. وزن بزهای ماده به طور متوسط 63 کیلوگرم و وزن بزهای نر 78 کیلوگرم است و بلندی قامت بزهای ماده و نر نیز به ترتیب 77 و 85 سانتی متر است. متوسط تولید بزهای آلپاین در یک دوره 305 روزه بین 600 تا 700  لیتر می­باشد.

به دلیل زندگی در شرایط کوهستانی، بزهای آلپاین مقاوم، چالاک و با قدرت پیاده روی و کوه پیمایی مثال زدنی هستند و می توانند از صخره های شیب دار کوه های بلند بالا رفته و از مراتع آن استفاده کنند. به همین دلیل برخی فکر می کنند چون منشأ نژاد آلپاین از کوهستان های سرد منطقه آلپ است، نمی تواند در مناطق گرمسیر زندگی کند. اما مشاهدات میدانی نشان داده است که این نژاد علاوه بر شرایط آب و هوایی سرد، قابلیت مناسبی برای زنده ماندن در شرایط گرم و خشک را داشته و تقریبا با هر نوع شرایط آب و هوایی سازگار است.

بز آلپاین از دو منشأ فرانسوی و سوئیسی است که بز آلپاین فرانسوی کمی قد بلندتر و لاغرتر از نوع سویسی است. با توجه به وجود خصوصیات مناسب شیرواری در بز آلپاین، بسیاری از کشورها بز آلپاین مخصوص خود را نگهداری و تثبیت کرده اند. بز آلپاین فرانسوی، سوئیسی، انگلیسی و آمریکایی برخی از گونه های تثبیت شده از بزهای آلپاین هستند که در این بین بزهای فرانسوی تولید شیر بیشتری دارند.

 ورود بز آلپاین به ایران به سال های اخیر بر می گردد و این نژاد هنوز توسعه چندانی در کشور ندارد

بز آلپاین

کدام نژاد را انتخاب کنیم؟ سانن یا آلپاین

 با توضیحاتی که در رابطه با خصوصیات تولیدی بزهای سانن و آلپاین ارائه شد، شاید اولین سوالی که در ذهن ایجاد می شود آن است که کدام نژاد را برای پرورش انتخاب کنیم: سانن یا آلپاین؟ بر اساس یک توصیه عمومی برای دامدارانی که قصد دارند تا گله بز را بصورت مزرعه ای و یا در سیستم های بسته نگهداری کنند، انتخاب بز سانن به دلیل ظرفیت بالاتر تولید شیر، مناسب تر است. اما بزهای آلپاین نیز تفاوت تولید شیر قابل توجهی با بزهای سانن ندارند و از طرفی مقاومت آن ها نسبت به بیماری ها و شرایط سخت محیطی مطلوب است. بنابر این در این شرایط پرورش هر یک از این دو نژاد قابل توصیه است. اما انتخاب بز آلپاین به دلیل انطباق بیشتر ویژگی های آن با شرایط کوچ، قدرت پیاده روی و کوه پیمایی و استفاده بهتر از مراتع بالادست، برای دامدارانی که قصد کوچ های میان مدت و طولانی مدت را دارند، نسبت به سایر نژادهای مشابه مزیت دارد. 

نحوه ایجاد یک گله بز شیری

 برای تشکیل و ایجاد یک گله بز شیری اصلاح شده به دو روش می توان اقدام کرد: در روش اول می توان تمام بزهای نر و ماده مورد نیاز گله را از نژاد خالص سانن یا آلپاین و از مراکز توزیع و فروش این نژادها در داخل یا خارج از کشور تهیه کرد. روش دوم برای ایجاد یک گله بز شیری آن است که یک یا چند راس بز نر خالص از نژاد سانن یا آلپاین را از مراکز معتبر خریداری و سپس از آن ها برای آمیخته گری با بزهای بومی یک منطقه برای چند نسل استفاده نمود. در ادامه توضیح هر یک از روش های فوق و ذکر مزایا و معایب هر یک ارائه می شود. روش اول:  ایجاد گله بز شیری از طریق خرید بزهای خالص

 در این روش بزهای نر و ماده برای ایجاد گله فقط از یک نژاد خالص بز(سانن یا آلپاین) خریداری می شود. دامدارانی که این روش را انتخاب می کنند گله اولیه را باید همیشه به صورت یک دست نگهداری نموده و از ورود بزهای نر یا ماده سایر نژادها به گله بایستی جلوگیری کنند. در پرورش گله خالص بز مواردی همچون برنامه ریزی علمی و اجرای مدیریت دقیق، تأمین جایگاه مناسب، تهیه شناسنامه برای دام ها، یادداشت برداری و ثبت رکوردهای بدست آمده و استفاده از رکوردها در انتخاب دقیق بزغاله های نر و ماده و بزهای مولد، رعایت جفتگیری کنترل شده بزها و استفاده از تغذیه مناسب باید مد نظر دامداران قرار گیرد.

مزایای این روش:   مزیت اول آنکه در این روش از همان ابتدا بزهای نر و ماده تولید شده خالص بوده و تمام خصوصیات و صفات مطلوب شیرواری را دارا هستند و تولید شیر گله در سطح ظرفیت نژادی بزهای سانن یا آلپاین خواهد بود.  در این روش بزهای نر مازاد تولید شده در گله به عنوان بز مولد از همان سال اول به عنوان نر خالص قابل فروش خواهد بود. با توجه به ارزش اقتصادی بالای دام های خالص این موضوع باعث بازگشت سریع سرمایه گذاری اولیه به دامدار می شود. همچنین در روش پرورش گله خالص، زمان رسیدن به حداکثر ظرفیت نژادی بزها نسبت به روش آمیخته گری بسیار کوتاه تر است.

معایب این روش: از نکات قابل توجه در روش پرورش خالص آن است که خرید بزهای نر و ماده خالص از نژاد سانن یا آلپاین نیاز به سرمایه اولیه فراوانی دارد. همچنین با توجه به خصوصیات نژادی بزهای سانن و آلپاین، اتخاذ این روش پرورش نیازمند تأمین جایگاه مناسب و مراقبت های بیشتری است که همه این موارد هزینه ها و سرمایه گذاری اولیه مورد نیاز را افزایش می دهد.    پرورش خالص بزها احتمال بروز برخی نارسایی های ناشی از افزایش هم خونی در گله را افزایش می دهد که برای حل آن بهتر است دامداران پس از چند سال با خرید بز نر جدید از گله های سانن یا آلپاین از افزایش  همخونی در گله جلوگیری کنند.

روش دوم: ایجاد گله بز شیری از طریق آمیخته گری

 از این روش در بیشتر کشورهای جهان استفاده می شود. در این روش بزهای ماده مورد استفاده همان بزهای بومی منطقه پرورش هستند؛ اما بزهای نر از بین بزهای خالص نژاد سانن یا آلپاین انتخاب می شوند. دامدارانی که سرمایه اولیه چندانی برای خرید یک گله خالص بطور یک جا ندارند، برای تشکیل گله بز شیری ناگزیر به استفاده از این روش هستند.

مرحل لازم برای ایجاد گله بز شیری در روش آمیخته گری به قرار ذیل است:   

در مرحله اول یک یا چند بز نر خالص از نژاد سانن یا آلپاین( به تشخیص و سلیقه دامدار) از گله های شناخته شده و مطمئن خریداری و به گله مورد نظر منتقل می شود. بزهای ماده مورد استفاده شامل همان بزهای بومی منطقه مورد نظر خواهند بود که غالبا ظرفیت تولید شیر کم یا متوسطی دارند، اما باید سالم و بارور باشند.     پس از انتقال بزهای نر به گله بومی، تمام بزهای نر بومی از گله خارج شده و فقط به بزهای نر سانن یا آلپاین اجازه جفت گیری با بزهای ماده داده می شود. بر این اساس اولین بزغاله های متولد شده از این روش،    50 درصد ژن های نژاد سانن یا آلپاین  و 50 درصد ژن های بزهای بومی را خواهند داشت و در اصطلاح به آن ها بزغاله های دورگ  50 درصد می گویند.  در این روش برای سرعت بخشیدن به فرآیند اصلاح نژاد گله باید بزغاله های نر متولد شده به هر ترتیب از گله حذف شده و فقط بزغاله های ماده به عنوان جایگزین در گله نگهداری شوند.

پس از رسیدن به سن بلوغ جنسی، بزغاله های ماده دورگ مجددا با بزهای نر خالص نژاد سانن یا آلپاین آمیزش می یابند. در این صورت در نسل دوم بزغاله هایی از آن ها متولد می شوند 25 درصد ژن های بزهای بومی دارا هستند و 75 درصد ژن های سانن یا آلپاین !

به همین ترتیب و با تکرار این فرآیند رفته رفته گله بومی بعد از چند سال تبدیل به گله خالص سانن یا آلپاین شده و همه بزهای نر و ماده موجود در گله خالص خواهند شد.

نتایج مطالعات متعدد نشان داده است که استفاده از روش اخیر(استفاده از پایه مادری بومی و دورگ گیری با بز نر خالص) برای ایجاد گله بز شیری می تواند مزایایی در بر داشته باشد، از جمله: ایجاد عادت پذیری بالا، افزایش قناعت و قدرت تعادل و توانایی راهپیمایی در کوچ های طولانی، کاهش هزینه های اولیه و کمک به توسعه تدریجی دامداریها به سمت افزایش سطح مکانیزاسیون را در پی خواهد داشت.

 تنها نقطه ضعف این سیستم زمان بر بودن فرآیند اصلاح نژاد است که باید از همان ابتدا مد نظر دامداران محترم قرار گیرد که گاهی بین 6 تا 10 سال طول می کشد.

استفاده از تلقیح مصنوعی به جای خرید بز

 نکته قابل توجه آن است که بجای خرید بز نر خالص نژاد سانن و آلپاین، می توان از تلقیح مصنوعی بزهای بومی با اسپرم بزهای خالص نیز استفاده کرد. استفاده از تلقیح مصنوعی هزینه های نگهداری و خرید بز نر خالص را کاهش می دهد. در عوض به دلیل مشکلات موجود بر سر راه تلقیح مصنوعی، این روش از راندمان باروری کمتری نسبت به آمیزش طبیعی برخوردار است. شاید بهترین پیشنهاد استفاده توأم از حداقل یک بز نر خالص به همراه استفاده از تلقیح مصنوعی در گله های بزرگ باشد. در گله های کوچک تا 50 راس، خرید یک بز نر خالص پاسخگوی نیاز گله خواهد بود و استفاده از تلقیح مصنوعی چندان ضرورتی ندارد.

با توجه به فراهم بودن زمینه پرورش بزهای سانن و آلپاین در بسیاری از نقاط کشور و همچنین امکان واردات اسپرم و دام زنده این بزها، لذا پرورش صنعتی این نژادها با هدف تولید شیر به عنوان یک رویکرد مهم و استراتژیک می تواند در پرورش دام کشور مطرح شود. همانطور که تولید شیر این بزها چند برابر بزهای بومی است به همان نسبت احتیاجات بز سانن و آلپاین نیز نسبت به بز های بومی بالاتر است. بنابراین کسانی که مایل به پرورش بزهای سانن یا آلپاین هستند باید امکانات لازم نظیر جایگاه مناسب، تأمین خوراک مورد نیاز و تأمین تجهیزات و لوازم بهداشتی را در دامداری پیش بینی نمایند.

تولید مثل بز سانن:

بزهای سانن معمولا هر سال تولید مثل می کنند و در هر دوره یک یا یک جفت بزغاله تولید می کنند. لازم است از ماده های آبستن بسیار مراقبت شود.

بزهای سانن از 8 ماهگی بالغ شده و قابل باروری است از سال دوم زاد و ولد بسیاری دارد که هر 6 ماه زایمان می­کند.

شرایط آب و هوایی مناسب پرورش بزهای سانن و آلپاین

برخی بر این عقیده اند که با توجه به اینکه منشأ بز سانن و آلپاین مناطق کوهستانی و نسبتا سردسیر اروپا است، پس این دو نژاد فقط باید در مناطق سردسیر کشور پرورش یابند. اما مشاهدات و گزارشات متعدد نشان می دهد که اگر شرایط حداقلی محیطی برای پرورش بزهای بومی در یک منطقه فراهم باشد، می توان در آن شرایط بزهای سانن و آلپاین را نیز نگهداری و تکثیر نمود.

به هرصورت استانداردهایی هم در این زمینه وجود دارد که عبارتند از :

حداقل رطوبت 25 درصد و حداکثر 75 درصد

دمای مناسب بین 12 تا 21 درجه است اما بزها در بازه ی دمایی بین 17- تا 27 درجه هم به مشکلی بر نمیخورند اما در دمای بالای 27 درجه کاهش مصرف خوراک و درنتیجه کاهش تولید شیر مشاهده شده است، پس در سرما نیازی به تامین وسایل گرمایشی زیادی نیست اما در فصل ها و مناطق گرم که دمای بالای 27 درجه دارند تعبیه سایبان و محل های خنک بخصوص برای بزغاله ها امری مهم است  زیرا آن ها در فصل زمستان به یک ساختمان نسبتا گرمتر و در تابستان به یک سایه خنک تر از جایگاه دامهای بالغ نیازدارند و در غیر این صورت  به دلیل سرما و یا گرمای شدید در روزهای اول پس از تولد تلف می شوند.

ساختمان و تأسیسات مورد نیاز برای پرورش بز

معمولا یک جایگاه ساده که از سه طرف با دیوار محصور و از یک طرف باز باشد، بسیاری معمولا از نیازهای فیزیولوژیک بزهای شیری نظیر تهویه، نور و سایه مناسب را مرتفع می کند. در زمستان برای گرم شدن محل نگهداری بزها بهتر است طرف باز جایگاه را با برزنت، پلاستیک و بسته های کاه به خوبی پوشاند. همچنین در تابستان و بخصوص در مناطق بسیار گرم برای خنک شدن بهتر دامها، بهتر است از بادبزن های برقی و سیستم مه پاش در برخی قسمت های سایه بان استفاده شود. برقراری جریان هوای تازه در جایگاه نگهداری بز برای تأمین اکسیژن کافی و دفع گازهای مضر، آلاینده ها و دفع حرارت اضافی بسیار حائز اهمیت است. بز نسبت به وزش باد شدید و کوران هوا حساس بوده، بنابر این برای برقراری تهویه در جایگاه باید از ایجاد کوران جلوگیری نمود. به این دلیل جایگاه استراحت بزها باید پشت به باد ساخته شده و یا در آن از بادشکن استفاده شود. 

محوطه گردش بزها باید دارای نور طبیعی و تهویه مناسب باشد و ابعاد آن با تعداد دامی که در آن نگهداری می­شود، متناسب باشد. پیش بینی انبار علوفه، آخورها، آبشخورها، انبار ذخیره کود، محل قرنطینه و درمان، محل شیردوشی و تجهیزات جانبی آن از دیگر مواردی است که باید در ساخت یک جایگاه پرورش بز به آن اشاره کرد. البته ابعاد و مساحت هر یک از این بخش ها با توجه به هدف پرورش، ظرفیت دامداری، نوع نژاد، شرایط آب و هوایی و سلیقه دامدار ممکن است متفاوت باشد. توصیه می شود برای نظارت بهتر و سرویس دهی مناسب تر به بزها اولا بزهای شیرده از سایرین جدا شده و خوراک متفاوتی دریافت کنند ثانیا  در صورت بزرگی گله بهتر است متعددی پیش بینی شده و در هر یک از جایگاه ها تعداد 50 تا 70 رأس بز نگهداری شود امکان سرکشی و نظارت بهتری بر روی وضعیت آن ها فراهم باشد.

هنگام ساخت جایگاه استراحت و گردش بزها در حد امکان باید از مصالح محکم و بادوام و در عین حال ارزان قیمت استفاده کرد. تهیه یک سقف بادوام و نفوذ ناپذیر، ساخت دیوارهای جانبی محکم بخصوص در برابر وزش باد و طوفان و انتخاب جنس کف و سیستم فاضلاب  مناسب از موارد مهمی است که در ساخت و طراحی اولیه محل جایگاه باید مد نظر قرار گیرد.

سالن شیردوشی

ساخت سالن شیردوشی یکی از مهمترین مواردی است که باید در پرورش بزهای شیری مد نظر قرار بگیرد. بزها در طول روز حداقل دو بار و حداکثر سه بار به این محل منتقل شده و شیردوشی می شوند. بیشترین مقدار شیر در هفته  دوم تا دهم بعد از زایش تولید می شود و پس از آن تولید شیر بزها روزانه کاهش می یابد. طول مدت شیردهی به نژاد، نحوه مدیریت و کیفیت و مقدار خوراک بستگی دارد. شیردوشی بزها ممکن است به وسیله دست و یا با استفاده از ماشین شیردوشی انجام  گیرد، اما در هر دو صورت باید محلی جداگانه و بهداشتی برای دوشش بزها در یک دامداری ساخته و آماده شود. در روستا و یا دامداریهای کوچک ممکن است بزها با دست دوشیده شوند، اما در دامداریهای بزرگ برای سهولت و تسریع شیردوشی باید با دستگاه دوشیده می­شوند.

 هنگام شیردوشی چه بصورت دستی و چه با دستگاه، لازم است ابتدا دام به خوبی مهار و سپس دوشیده شود. برای این کار باید باکس یا جعبه شیردوشی طراحی شود. باکس انفرادی یا جایگاه شیردوشی بزها باید بگونه ای باشد که امکان چرخش بز در آن وجود نداشته باشد.

در تعیین مساحت سالن شیردوشی باید ابعاد و تعداد سکوهای شیردوشی، راهروهای خوراک دهی، آخورها،محل شستشوی ظروف،  محل ذخیره و نگهداری موقت شیر و محل عبور و مرور کارگران را پیش بینی نمود. بر اساس یک توصیه می توان مساحت سالن شیردوشی را با توجه به اندازه گله، معادل 10 درصد مساحت محل استراحت بزها تعیین نمود.

سالن شیردوشی بز

شرایط بهداشتی شیردوشی

 جنس مصالح مورد استفاده درکف و دیوارهای سالن شیردوشی باید از موادی انتخاب شوند که بهداشتی بوده و قابل شستشو باشند. شاید استفاده از بتن(در صورت قیمت مناسب) بهترین گزینه برای ساخت کف سالن شیردوشی باشد. برای پوشش دیوارها نیز می توان از سیمان، سرامیک و یا هر نوع مصالح قابل شستشوی دیگر استفاده کرد. وجود نور و تهویه کافی در سالن شیردوشی از ملزومات است. زیرا ریزش آب فراوان و بخار تولید شده در  باعث افزایش رطوبت محیط و کاهش تهویه می شود.

استفاده از توری های فلزی جهت نصب در پشت پنجره ها مانع از ورود حشرات به داخل سالن و آلوده شدن شیر خواهد شد. برای اطمینان از سلامت دام ها وپیشگیری از آلودگی های احتمالی، نظافت سالن شیردوشی باید بصورت مرتب و پس از هر مرحله شیردوشی انجام شود.

 مدیریت تغذیه 

از آنجا که هزینه خوراک  70 تا 75 درصد کل هزینه های پرورش را شامل می شود، لذا یک دامدار قبل از اقدام به تشکیل گله پرورش بز باید تکلیف منبع خوراک آن ها را مشخص کند. برخی بر این عقیده اند که با توجه به اینکه عادت چریدن و تعلیف از مراتع طبیعی در بزها نهادینه شده است، لذا پرورش بز بدون در نظر گرفتن چراگاه برای آنها عملا غیر ممکن است.  واقعیت آن است که بزها بصورت طبیعی به حرکت در فضای باز و مرتع نیاز دارند. تأمین همه یا بخشی از خوراک بزها  از مرتع بیشتر در مناطق دارای آب و هوای معتدل و دارای مراتع مناسب قابل توصیه است.

 تغذیه دستی بزهای سانن

احتیاجات غذایی بزهای شیری نسبت به سایر بزها بیشتر است و طبیعتا مقدار و کیفیت خوراک آن ها نیز باید مناسب تر باشد. یک بز سانن یا آلپاین روزانه تا 5 درصد وزن بدن خود خوراک مصرف میکند. برای مثال با توجه به متوسط وزن  60 کیلوگرم بزهای ماده سانن، هر رأس بز 3در هر روز تا  3 کیلوگرم خوراک مصرف می کند.

 علوفه باید بخش اعظم جیره غذایی بز شیرده را تشکیل دهد. شاید بتوان گفت حدود 60  ماده خشک مصرفی و 40 درصد آن از کنسانتره تأمین شود. با این روش تغذیه می توان از مشکلاتی نظیر کاهش چربی شیر جلوگیری نمود. انواع علوفه سیلویی، نظیر سیلوی ذرت و علوفه سیلویی، علوفه قابل قبول برای بز شیرده می باشند.

مبارزه با انگل های خارجی  

  آلودگی بز به انگل های خارجی و آسیب ها و زیان هایی که از این نظر به دامدار وارد می شود، یکی از مسائل مهمی است که باید به آن توجه ویژه نمود و با استفاده از تجهیزات گوناگون نسبت به مبارزه با این انگل ها اقدام کرد. در شرایط ایران بیشتر انگل های خارجی که در بز ایجاد ناراحتی و آسیب می کنند از انواع کنه ها می باشند. کنه ها چه از راه مکیدن خون و چه از لحاظ انتقال بیماری های پیروپلاسموز و بابزیوز خساراتی را به گله های بز وارد می سازند. باید دانست جرب ها و سایر انگل هایی هم که در زیر پوست مستقر می شوند، مانند انگلهای خارجی موجب ناراحتی بز می گردند و می توان با استفاده از حمام و تجهیزات دیگر این گونه انگل ها را نیز از بین برد. سم پاشی جایگاه دام نیز یکی از روش های مبارزه با انگل های خارجی است .

آینده سرمایه گذاری در پرورش بزهای شیری

 با توجه به شرایط اقتصاد دامپروری و تاثیر منفی خشکسالی های اخیر بر مراتع، هزینه خوراک و نگهداری دام برای دامداران روستایی و عشایر افزایش یافته و امکان فعالیت در این صنعت برای بسیاری از دامداران دشوار می باشد. برای افزایش تولید و افزایش بهره وری اقدامات اصلاح نژادی و مدیریتی باید در دستور کار دامداران محترم قرار بگیرد. یکی از این اقدامات می تواند جایگزینی و استفاده از بزهای پرتولید همچون سانن و آلپاین در گله های بومی باشد. با توجه به ویژگی های ژنتیکی و تطابق مناسب این بزها با شرایط آب و هوایی کشور می توان انتظار داشت که سطح تولید و سود اقتصادی دامداران در برنامه های میان مدت و بلند مدت افزایش یابد. در سال های اخیر معاونت بهبود تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی برای بهبود وضعیت پرورش دامهای سبک، اقدام به صدور مجوزهای لازم برای واردات بزهای سانن و آلپاین نموده است. انتظار می رود با ورود نژادهای برتر بز شیری میانگین تولید شیر بز در گله های  بومی در یک دوره شیردهی از 80 کیلوگرم به حدود 500 تا 700 کیلوگرم برسد. لذا این امیدواری  وجود دارد که با افزایش تولید شیر بز در کشور، اولا صنعت پرورش بز علاوه بر تولید گوشت بتواند بخش مهمی از نیاز شیر خام کشور را تأمین نماید و از طرفی توسعه پرورش بزهای شیری بتواند کمک مهمی به اقتصاد خانوارهای روستایی و عشایر داشته و نقش مهمی در اشتغال زایی جوانان جویای کار این خانوارها ایفا نماید.

بز سانن

مقایسه سرمایه گذاری در پرورش بز

نسبت بازگشت سرمایه واحدهای صنعتی دام سبک به گاوداری، حداقل 5 برابر است. به‌طور کلی مزایای یک واحد صنعتی دامداری دام سبک ــ با استفاده از نژادهای مرغوب اروپایی ــ نسبت به گاوداری از این قرار است:

سرمایه‌گذاری اولیه بسیار کمتر

بازدهی اقتصادی بسیار بالاتر

امکان نگهداری دام سبک در شرایط روستایی

خوراک‌دهی بز توسط ضایعات کشاورزی، در برابر خوراکهای گران‌قیمت گاو

کیفیت لبنیات بزی به‌ویژه پنیر بزی بسیار بالاست، لذا این محصولات در اروپا بسیار رایج و پرطرفدارند.

شیر بز برای کسانی که به لاکتوز شیر گاو حساسیت دارند توصیه می‌شود.

میزان آسیب‌پذیری دام و سرمایه در بزها پایین‌تر است؛ تعداد کمتری از بیماریهای اپیدمیک، بز را متأثر می‌کند.

بز پس از هر تنش محیطی، خیلی سریعتر از گاو به سطح تولید قبلی خود باز می‌گردد.

سازگاری و استرس پایین بز در اقلیمهای گوناگون و متنوع ایران در برابر گاوهای شیری حساس.

زایش بالای بزهای سانن و آلپاین در برابر زایش پایین گاوهای شیری.

به این ترتیب در نهایت می‌توان گفت پرورش صنعتی بزهای سانن و آلپاین مزایای قابل توجهی نسبت به پرورش گاوهای شیری دارد.

مجوز مورد نیاز برای پرورش بز سانن فرانسوی

مانند هر کسب‌ و کار دیگری، گرفتن مجوزهای لازم از ملزومات اولیه است. سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی طبق نیازها و امکاناتی که در مناطق مختلف کشور وجود دارد، به سازمان‌های متولی و زیرمجموعه ابلاغ می‌شود.

سازمان‌هایی که سرمایه‌گذاران این حوزه باید با آنها در تعامل باشند، نظام مهندسی کشاورزی و نظام دامپزشکی است.

خلاصه مطالب:

 -  وضعیت فعلی تولید شیر بز در کشور جوابگوی نیاز بازار مصرف نیست و از این بابت ایران با کشورهای پیشرو جهان فاصله زیادی دارد.

 - بسیاری از کشورهای جهان با واردات بزهای اصلاح نژاد شده و تلاقی گری با بزهای بومی در مدت کوتاهی مقدار تولید شیر بز را چند برابر کرده اند.

- بزهای سانن و آلپاین از بهترین و معروف ترین بزهای شیری جهان هستند که حدود 5 تا 7 برابر  بزهای بومی ایران شیر تولید کرده و درصد دوقلوزایی آن ها نیز حدود 5/1 تا 2 برابر بزهای بومی است.

- دو روش مهم تشکیل گله بز شیری شامل خرید بزهای نر و ماده خالص سانن یا آلپاین از گله های معتبر و دیگری دورگه گیری بزهای ماده بومی با استفاده از بزهای نر سانن و آلپاین می باشد. روش آمیخته گری نیاز به هزینه و سرمایه گذاری کمتری داشته اما زمان مورد نیاز برای اصلاح نژاد گله طولانی است.

- انتخاب بز سانن و آلپاین برای آمیخته گری با بزهای بومی هر یک دارای مزیت هایی است. در مناطق عشایری و کوچ رو استفاده از بز آلپاین و در مناطق روستایی و سیستم های مزرعه ای استفاده از بزهای سانن قابل توصیه است.

 - برای تشکیل یک گله بز شیری اصلاح نژاد شده باید زیرساخت های لازم نظیر ساخت یک جایگاه مناسب، تأمین خوراک و رعایت بهداشت از سوی دامداران مد نظر قرار گیرد. توصیه می شود دامداران عزیز در ابتدای فعالیت از مشاوره کارشناسان خبره در این زمینه استفاده کنند.

تالیف و نگارش: محمدعرفان زارعی