باغچه مجازی

در این قسمت شرایط نگهداری این گیاهان و نیازهای محیطی آنان مورد بررسی قرار می گیرد. اصولا کاکتوسها به دلیل توانایی ذخیره آب و همچنین پوشش سطحی که دارند، می توانند آب و هوای گرم و همچنین دوره های خشکی را به خوبی تحمل کنند. از طرفی این گیاهان طیف گسترده ای از نور محیط را پذیرا هستند. 

آبیاری: کـاکتوس کـمبود آب را به خوبی تحمل می کند اما اگـر در آبیاری آن زیاده روی شود گیاه به شکل پیوسته آب جـذب می کند و احـتمال ترک خوردن پوسته آن وجـود دارد . اگر پوسته گیاه ترک بخورد دائمی خواهد بود و از بین نخواهد رفت .

تصویر فوق: ترکهای ناشی از آبیاری بیش از اندازه

همچنین اگر خاک گیاه برای دوره نسبتا طولانی و پیوسته غرقاب و خیس باشد، ریشه های این گیاه حتما خواهند پوسید و گیاه قطعا از بین خواهد رفت زیرا این گیاه به پوسدگی ریشه بسیار حساس است.  این گیاه در طی فصل رشد به آبیاری بیشتری نیاز دارد بنابراین از فروردین ماه و با افزایش دمای هوا ، آبیاری آن را افزایش دهید . سعی کنید بین دو نوبت آبیاری سطح خاک گلدان خشک شود و سپس گیاه را آبیاری کنید. البته کـمبود فـراوان آب در طی فـصل رشد که گـیاه فعال است نیـز می تواند مـنجر به از بـین رفتن ایـن گیاه شود.  در بسیاری موارد کاکتوسهایی را که مدتی خشکی کشیده اند را می توان با آبیاری مجدد نجات داد اما  نه برای کاکتوسی که به دلیل آبیاری زیاد دچار پوسیدگی شده است 

 تصاویر فوق: کاکتوسهایی که به دلیل خشکی کشیدن خشک و چروکیده شده اند. از قسمت پایینی کاکتوس در تصویر سمت چپ (بعد از انجام آبیاری) گیاهی جدید روییده است.

با فرارسیدن فصل پاییز آبیاری را باید کاهش داد و در فصل زمستان گیاه را به ندرت آبیاری کرد. فقط در حدی که خاک خیلی خشک و سفت نشود و ساقه گیاه به دلیل عدم آبیاری بیش از اندازه چروکیده نشود. زیرا در زمستان گیاه باید دوران رکود و استراحت خود را طی کند. اگر چروکیدگی نسبی ساقه های کاکتوس را مشاهده کردید به گیاه آب ندهید و بگذارید گیاه دروان استراحت خود را به خوبی طی کند. 

تصویر فوق: چروکیدگی کاکتوس در زمان استراحت و رکود در اثر عدم آبیاری پیش می‌آید که طبیعی است.

نور: اصولا کاکتوسها به مکانهایی پر نور نیاز دارند اما برخی از انواع آنان همانند کاکتوسهای کریسمس نور کمتری نسبت به سایرین نیاز دارند. از طرفی حتی در مورد کاکتوسهایی که نیاز نوری بالایی دارند و می توانند  به خوبی نور مستقیم آفتاب را تحمل می کنند، نباید فراموش کرد که با افزایش دمای محیط و شدت نور(همانند روزهای گرم و پر نور تابستان)، احتمال سوختگی و همچنین سفید شدن برخی از نواحی پوست این گیاهان وجود دارد.

تصویر فوق: نشانه های نور شدید و نامناسب در کاکتوسهای مختلف. سوختن و کرم- قهوه ای شدن و از بین رفتن کلروفیل برخی از نواحی پوست به دلیل شدت نور

در واقـع زمانـی که دمای محـیط به حـدود 32 درجه سانتیگراد می رسد احتمال سوختگی و یا سفید شدن سطح پوست کاکتوسها در اثر شدت بالای نور مستقیم آفتاب افزایش می یابد. سفید شدن به دلیل از بین رفتن کلروفیل (رنگدانه سبز) این گیاهان است. برخی از کاکتوسها (و نه تمامی آنان) روشهای جالبی با افزایش میزان شدت نور محیط دارند.  گاهی همانند آنچه که  در مورد gymnocactus gielsdorfianus  (تصویر شماره یک ) مشاهده می شود نواحی پر مانند بر روی آنان شکل می گیرد. همچنین برخی از انواع کاکتوس همانند Ariocarpus Fissuratus (تصویر شماره 2 و 3) زمانی که در محیط نامناسب و گرم با شدت نور زیاد باشند خود را به داخل خاک پایین می کشند اما همین گیاه در زمانی که شرایط خوب و مساعد است به شکل برآمده از سطح خاک رشد می کند.  یا نمونه ای دیگری با نام علمی  Mammillaria plumosa زمانی که در شرایط خوب رشد می کند ســرسبزی سـطح  پـوست تـا حــدودی مشاهده می شود اما زمانی که محیط گـرم با شـدت نور نامـناسب است گیـاه خود را جـمع کرده و چـیزی از رنگ سبز سـطح پـوست مـشاهده نمی شود(تصویر شماره 4 و 5) . مثال دیگر Mammillaria haageana است  که آن نیز در زمانی که شرایط نامناسب است خود را به گونه ای جمع می کند که حجم آن کاهش می یابد(تصویر شماره 6 و 7) گاهی کاکتوسها تعداد تیغهای خود را افزایش می دهند و رنگ تیغها کدرتر و تیره تر می شود  (تصویر شماره 8) 

تصاویر فوق: نحوه مقابله برخی از انواع کاکتوسها در برابر شدت نور بالا و نامناسب آفتاب

باز هم یادآوری می شود که برخی از کاکتوسها چنین توان دفاعی در برابر نور مستقیم آفتاب ندارند و پوست آنان خواهد سوخت. بنابراین همیشه به یاد داشته باشید که با افزایش دمابخصوص در طی ماه های تابستان ، گیاهان خود را در برابر نور شدید و مستقیم آفتاب محافظ کنید به عنوان مثال یا آنان را به مکانی که بخصوص از آفتاب بعد از ظهر در امان باشند منتقل کنید و یا با استفاده از پرده و یا حصیر، از میزان شدت نور کم کنید. اما زمانی که دما متعادل و مناسب است، کمبود نور موجب رنگ پریدگی سطح کاکتوسها (سبز کم رنگ و یا زرد- سبز شدن سطح ساقه ها)، بلند و باریک شدن بیش از اندازه ساقه ها، عدم گلدهی و یا ریزش گلها خواهد شد. بلند و باریک شدن و یا تغییر رنگ کاکتوسها به علت کمبود نور که در اصطلاح انگلیسی اتیوله شدن Etiolation گفته می شود ، اثری ثابت بر روی گیاه دارد و باعث بد شکلی همیشگی آن می شود. اگر نور محیط کم است و چاره ای نیز برای افزایش آن ندارید، دمای محیط و میزان آبیاری را کاهش دهید (دمای مناسب در این شرایط 7-10 درجه سانتیگراد است) تا گیاه به دوره رکود فرو رود و از میزان فعالیت رویشی آن کاسته شود. در چنین شرایطی اصولا نیاز گیاه به نور کاهش می یابد و از ایجاد چنین مشکلی نیز کاسته می شود.

تصاویر فوق: ناهنجاریهای رشد به دلیل کمبود نور در فصل رویش کاکتوسها

استفاده از نور مصنوعی:  لامپهای معمولی(لامپهای رشته ای یا حرارتی) بیشتر از نور مناسب، گرما تولید می کنند و فایده چندانی در برطرف کردن نیاز نوری گیاهان ندارند. لامپهای مهتابی موثر هستند.می توان از چهار عدد نوع استوانه ای آنان با قدرت 36 وات برای حدود یک متر مربع به منظور جوانه زنی بذرها و یا زمستان گذرانی کاکتوسهای بالغ کافی است.

دما: در طی فصل رشد دما را تا 38 درجه هم می‌تواند تحمل کند .  در طی فصل استراحت دمای حدود 7 درجه مناسب است. البته چند درجه گرمتر نیز مشکلی را ایجاد نخواهد کرد اما اگر به بالای 15 درجه برسد به دلیل کمبود نور در این فصل ممکن است که رنگ کاکتوس به سفیدی متمایل شود. به گفته برخی از پرورش دهندگان هوای سرد در فصل استراحت می تواند گلدهی این گیاهان را تشدید کنداما نباید اجازه داد که هوا بیش از اندازه سرد شود. در مورد سرما باید گفت که اصولا کاکتوسها دمای سرد را فقط زمانی می توانند تحمل کنند کـه در دوران رکـود یا استراحت خود به سر ببرند. زمانی که گیاه در حال رشد فعال است دما را حتی تا نزدیک صفر درجه تحمل نمی کند اما در دوران رکود، برخی از کاکتوسها می توانند تا حدود  4- درجه سانتیگراد نیز زنده بمانند. بهر حال نباید گذاشت که دمای محیط کاکتوسها به صفر درجه برسد در غیر اینصورت گیاه تغییر رنگ داده و از بین می رود.

تصویر فوق: چند نمونه از آسیب های مربوط به یخ زدگی

خاک: کاکتوسها به مرطوب ماندن خاک بسیار حساس هستند نبابراین باید از مخلوط خاکی استفاده کرد که زهکش خوبی داشته باشد و سبک نیز باشد .مخلوطهای خاکی مختلفی برای کاکتوسها پیشنهاد می شود که اگر شرط سبک بودن در آنان رعایت شده باشد همگی مناسب هستند. به عنوان مثال میتوان به این موارد اشاره کرد: 

مخلوط دو قسمت خاک باغچه+یک قسمت شن+یک قسمت ماسه+یک قسمت خاک برگ ، 

 مخلوط یک قسمت ماسه+یک قسمت کمپوست+ نصف قسمت خاک رس  ، 

مخلوط  دو قسمت خاک+یک قسمت پومیک (پومیک ذراتی سبک همانند پرلایت هستند که سبک بوده و زهکش خوبی را ایجاد می کنند) + یک قسمت الیاف نارگیل ، 

مخلوط یک قسمت خاک برگ+ یک قسمت خاک باغچه+ یک قسمت شن. 

توجه:

•خاک برگ را قبل از استفاده باید الک کرد تا ذراتی با اندازه یکنواخت و یکسان بدست آید. 

•بهتر است که در خاک کاکتوسها از پیت موس استفاده نشود زیرا اگر خاک خشک شود خیس و مرطوب شدن مجدد پیت موس سخت است و بیشتر رطوبت را به خود جذب می کند بدون اینکه ریشه ها ار رطوبت استفاده کافی بکنند. به جای پیت موس می توانید از الیاف نارگیل (کوکوپیت ) استفاده کنید. 

•اضافه کردن 5٪ خاک زغال به مخلوط خاکی اثر قابل توجهی در جلوگیری در پوسیدگی و دیگر بیماری های قارچی این گیاه خواهد داشت. 

کاکتوسها رشد کندی دارند و ممکن است چند سال بتوانید یک کاکتوس را در یک گلدان نگهداری کنید .  اما اگر در تعویض گلدان تعلل کنید ممکن است که دچار مشکل پیچیدگی ریشه root bound شود . در این حالت ریشه ها آنچنان متراکم می شوند که حتی ممکن است آب به درون خاک نتواند نفوذ کند و در سطح خاک باقی بماند. چنین گیاهی به تدریج دچار چروکیدگی ناشی از کمبود آب خواهد شد. از طرفی این گیاه حتما دچار کمبود مواد غذایی نیز می شود چون دیگر خاکی وجود ندارد که بتواند از مواد غذایی آن استفاده کند.

تصویر فوق: ریشه پیچ شدن گیاه در اثر عدم تعویض به موقع گلدان

بنابراین باید نسبت به تعویض گلدان اقدام کرد. زمانی که می خواهید گلدان کاکتوس را تعریض کنید، سعی کنید گلدان جدید اندکی از گلدان فعلی بزرگتر باشد. بزرگ بودن بیش از اندازه گلدان جدید موجب آبیاری بیشتر گیاه و افزایش خطر از بین رفتن گیاه به دلیل پوسیدگی ریشه خواهد شد. کف گلدان حتما منفذی به قطر حدود 1 سانیتمتر وجود داشته باشد تا آبهای اضافه به بیرون برود و در خاک گلدان باق نماند. در کف گلدان ابتدا به ضخامت یک سانتیمتر سنگ ریزه بریزید تا به زهکش خاک گلدان کمک شود. در زمان جابجایی ابتدا قطعه ای روزنامه به دور گیاه بپیچید تا بتوانید آنرا با وجود خارهایی که دارد به راحتی جابجا کنید. برای کوددهی به کاکتوسها، کودهایی پیشنهاد می شوند که نیتروژن پایین تری نسبت به فسفر و پتاسیم داشته باشند و پتاسیم نیز از فسفر بیشتر باشد و اصولا برابر بودن میزان این سه عنصر در فرمول کود، مناسب گیاه کاکتوس نیست. پتاسیم اسکلت گیاه و تیغهای آنرا تقویت می کند و فسفر در گل دهی گیاه نقش دارد. وجود نیتروژن بیش از اندازه موجب ترد و شکننده و حساس شدن بافتهای ساقه و برگهای گیاه خواهد شد.

گلدهی کاکتوسها:  کاکتوسهایی که در طی فصل رشد فعال هستند و دوران رکود را در طی زمستان طی می کنند می توانند در بهار گل دهند. اما اگر شرایط محیطی به گونه ای باشد که این گیاه تمامی مدت سال رشد داشته ابشد و دوران رکود و استراحت خود را سپری نکند ، به ندرت گل شکل می گیرد. تراکم ریشه های گیاه گلدهی آنرا ترغیب می کند بنابراین اندازه گلدان را با توجه به اندازه گیاه انتخاب کنید و از استفاده گلدانهایی که از گیاه بسیار بزرگتر هستند اجتناب کنید.

استراحت: اکثر کاکتوسها در طی سال به مدت چندین هفته به رکود فرو می روند و یا اصطلاحا استراحت می‌کنند.به یاد داشته باشید که کاکتوسهای کریسمس و کاکتوسهای سایه دوست و درختی مانند اپی فیلومها دوران استراحت ندارند و آبیاری آنان در طی زمستان ادامه می یابد.

تصویر فوق: کاکتوسهایی که اصطلاحا کاکتوس کریسمس نامیده می شوند نیاز چندانی به دوران استراحت ندارند.

کاکتوسهایی که به دوران استراحت زمستانی نیاز دارند اما این مسئله با باقی گذاشتن آنان در مکانی گرم و ادامه آبیاری آنان ، از آنان دریغ می شود نسبت به بیماریها بسیار حساس تر از نمونه هایی هستند که دوران استراحت خود را به خوبی طی می کنند. همچنین میزان گلدهی در گیاهانی که دوران استراحت خود را طی نکرده اند بسیار کاهش می یابد. در طی دوران استراحت گیاهان به آبیاری نیاز ندارند. فقط آبیاری در حدی انجام می شود که از خشکی و سفت شدن شدید خاک جلوگیری شود. همچنین دمای مناسب دوران استراحت حدود 7 درجه سانتیگراد است . اگر دما به 15 درجه سانتیگراد برسد باید به گیاه آب داد و از آنجایی که گیاه رشد خود را در چنین شرایطی آغاز می کند ، در صورت کمبود نور در چنین شرایطی ممکن است بر خی از نواحی ساقه های آن سفید رنگ شود . البته اصولا در طی زمستان به دلیل کمبود نور تا حدودی رنگ ساقه های این گیاه کم رنگ می شود. به یاد داشته باشید که گیاهی به دلیل کاهش آبیاری و عدم مصرف آب توسط گیاه، ساقه های آن تا حدودی چروکیده می‌شوند . در چنین شرایطی اگر عجله کنید و به گیاه آب دهید به دلیل عدم فعالیت گیاه در محیط سرد و کم نور ، تنها موجب پوسیدگی ریشه های گیاه و از بین رفتن آن خواهید شد.

تصویر فوق: کاکتوسها را می توان در مکانی سرد با نور کم قرار داد تا زمستان را سپری کنند. 

* منبع: اماتوس