گشنیز
يكشنبه, ۲۲ آذر ۱۳۹۴، ۱۰:۳۸ ق.ظ
گشنیز یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی شناخته شده در نزد بوده و اولین گزارش ها از استفاده میوه گشنیز به منظور اهداف دارویی و اهمیت اسطوره ای آن بود که 1550 سال قبل از میلاد مسیح در لیست گیاهان دارویی پاپیروس مصرنام برده شده است، که طی برخی گزارشات یادداشت شده در مصر باستان به قدمت آن در 2500 سال قبل از میلاد مسیح اشاره شده است .
یافته های نوشته جات گیاه شناسی قدیم دلالت بر این دارد که منشاء اولیه گشنیز، نواحی مدیترانه و خاورمیانه می باشد. مهمترین کشورهای تولید کننده گشنیز در دنیا روسیه، هند، ایتالیا، بلغارستان، اسپانیا، مراکش، هلند، پاکستان، رومانی، انگلستان، مصر و آمریکا می باشند.
خصوصیات ظاهری : گشنیز گیاهی است علفی یکساله با ارتفاع 20 الی 140 سانتی متر که بسته به شرایط اقلیمی در تابستان یا زمستان به صورت یک محصول یکساله کشت وکار می گردد. جنس گشنیز شامل دو گونهC. sativum وC. tordylium می اشد. گونهtordylium وحشی بوده که ممکن است جهت کارهای اصلاحی مورد توجه قرار گیرد. گونه C.sativum زراعی بوده که به طور وسیعی با اهداف مختلف کشت و کار می شود. برگ های این گیاه متناوب، بی زبانه و به رنگ سبز یا سبز روشن می باشد. زیر برگ اغلب حاوی واکس درخشان است که در طی گل دهی رنگ برگ ها اغلب متمایل به قرمز یا بنفش در می آیند. گیاه گشنیز دارای دو نوع برگ متمایز می باشد، برگ های قسمت فوقانی ساقه دارای پهنک منقسم، با بریدگی عمیق، باریک و رشته مانند در جهت طولی است و برگ های پایینی یا برگ های قاعده ای آن بزرگ به صورت یک پارچه با 3 لب دندانه دار و دارای دمبرگ بلندی می باشد که اغلب به صورت طوقه ای روی زمین قرار می گیرد. ساقه گشنیز مستقیم، منشعب و با انشعابات گرزنی و سبزرنگ است. گل ها کوچک به رنگ سفید یا صورتی و در انتهای ساقه و در چترهای مرکب مجتمع می باشد. میوه گشنیز به شکل کروی یا بیضوی، دو فندقه ای و معطر به صورت خشک است که به طور خودبه خودی شکفته نمی شود .
شرایط محیط رشد: گشنیز براحتی در خاکهای متوسط، رطوبت ملایم، خاکهای با زهکشی خوب در آفتاب کامل تا سایه-آفتاب رشد می کند. ایجاد سایبان ملایم از آسیب سوختگی با آفتاب جلوگیری می کند. بهترین رشد در آب و هوای با تابستان خشک و خنک رخ می دهد. گشنیزها از محیط با رطوبت بیش از حد و بارانهای مکرر بیزارند. بذور ممکن است در اواخر بهار مستقیماً در بستراصلی کاشته شوند و ممکن است در گلدانها نیز کشت گردند. گیاهان سریعاً رشد کرده و غنچه یا گلهای کوچک آن را قبل از باز شدن گلها بچینید. بذور جدید را هر 2 هفته جهت تداوم محصول دهی برگها انجام دهید. اگر نیاز به بذور گشنیز دارید، اجازه دهید تا مقدار از گلها باز شده و به بذر بنشینند. بذرها حدودا پس از 90 روز بعد از کاشت آماده برداشت هستند.
خواص درمانی و کاربردهای صنعتی: از قسمت های مختلف گیاه گشنیز استفاده های مختلف و متنوعی می شود. استفاده های سنتی و قدیمی گشنیز بر مبنای تولیدات اولیه از میوه و پیکره رویشی به منظور دارویی، آشپزی و پخت و پز می باشد. محصول گشنیز حاوی مقادیر قابل توجهی شهد می باشد که تعداد زیادی از حشرات را جهت گرده افشانی به سوی خود جذب نموده و از دو جنبه اقتصادی و اکولوژی حائز اهمیت و تأثیر به سزایی دارد. اهمیت میوه گشنیز به ترکیبات شیمیایی داخل آن بستگی دارد. مهمترین ترکیبات آن اسانس و روغن های چرب می باشند. کنجاله آن غنی از ترکیبات نشاسته ای، پروتئین و چربی است که غذای مناسبی برای دام و طیور می باشد. علاوه بر این گشنیز در اندام های سبز حاوی آنتوسیانین و مقدار قابل توجهی از ویتامین های A و C می باشد بذرهای پودر شده یا عصاره خشک، چای، تنتور، جوشانده و دم کرده جهت درمان سوء هاضمه و کم اشتهایی، تشنج، بی خوابی و اضطراب کاربرد دارد . گشنیز خاصیت ضد باکتریایی ، خاصیت آنتی اکسیدانتی ، خاصیت ضد ، ضد موتاسیون و ضد سرطان دارد. بذرهای گشنیز جهت درمان سوء هاضمه، ناراحتی های مفصلی، روماتیسم، بهبود و التیام زخم ها و از بین بردن بوی بد دهان و ضد کرم کاربرد دارند . میوه های رسیده گشنیز به جهت وجود ترکیبات بخصوص در اسانس آن عطر و طعم مطبوعی دارند. پیکر سبز گیاه علاوه بر مصرف سبزی در تهیه سوپ و سالاد نیز کاربرد دارد. از اسانس گشنیز جهت مطبوع نمودن تولیدات غذایی، صنایع صابون سازی، صنایع شکلات سازی، طعم دهندگی ترکیبات الکلی و بهبود طعم داروهای تلخ استفاده می شود. در صنایع آرایشی بهداشتی، نوشابه سازی، شکلات سازی و صنایع دارویی استفاده فراوان می شود.
آفات : حشرات یا بیماریهای خدی گشنیز را تهدید نمی کند اما پتانسیل آسیب دیدن از طرف بیماریهای مرگ گیاهچه، پوسیدگی، پژمردگی باکتریایی، پژمردگی گل را دارد. پتانسل آسیب از طرف حشراتی از قبیل ملخ، خانواده زنجره وجیرجیرک نیز وجود دارد. گیاهان را از تابستان گرم محافظت کنیم.
نحوه تکثیر گیاه: زمان کشت گشنیز در مناطق سردسیر هنگامی است که خطر سرمای بهاره در میان نباشد. در مناطق گرمسیر در هر موقع از پاییز می توان به کشت اقدام نمود. نحوه کشت آن خطی یا شیاری است. فاصله خطوط کشت آن 25 تا 45 سانتی متر و فاصله دو بوته 7 تا 10 سانتی متر می باشد. در دوره ی کاشت و داشت گشنیز، عملیا مبارزه با علفهای هز و سله شکنی نباید فراموش گردد.
: منابع
http://www.pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Coriandrum+sativum
http://en.wikipedia.org/wiki/Coriander
نارگیل
http://www.coriandrumsativum.comhttp://www.missouribotanicalgarden.org/PlantFinder/PlantFinderDetails.aspx?kempercode=e822
دانشور، م.ح. 1389. پرورش سبزی. انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز
۹۴/۰۹/۲۲